اردیبهشت
وبلاگ
راهنمای جامع بیماری دیابت؛ انواع، علائم، تشخیص، پیشگیری، کنترل و درمان
دیابت وضعیتی است که در آن بدن یا انسولین کافی تولید نمی‌کند یا قادر به استفاده مؤثر از انسولین توسط سلول‌ها نیست. انسولین یک هورمون طبیعی است که توسط غده پانکراس بدن برای کنترل سطح گلوکز (نوعی قند) در خون شما تولید می‌شود. در نتیجه، اگر دیابت دارید، گلوکز خون (که اغلب به آن قند خون می‌گویند) بسیار بالا می‌رود.
اگرچه هیچ درمانی برای دیابت وجود ندارد، اما با تغییر در سبک زندگی (رژیم غذایی و ورزش) و برخی راهکارهای دارویی، قابل‌کنترل است. برای افراد مبتلا به دیابت مهم است که دراسرع‌وقت بیماری آنها تشخیص‌داده‌شده و تحت درمان قرار گیرند، زیرا سطح بالای قند خون می‌تواند به اندام‌ها و بافت‌های بدن آسیب برساند و منجر به عوارضی مانند آسیب عصبی، آسیب کلیوی، حملات قلبی، سکته مغزی، بیماری عروق محیطی (باعث پادرد و زخم در پا)، آب مروارید و ازدست‌دادن بینایی شود.
اگر اخیراً دیابت برای شما تشخیص‌داده‌شده است، یا به دنبال آن هستید که از دچار شدن به این بیماری پیشگیری کنید، مطالعه این مقاله می‌تواند برای شما مفید باشد. وقت کافی صرف کنید تا بفهمید تشخیص دیابت برای شما و سلامتی شما چه معنایی دارد. باگذشت زمان، مدیریت داروها، تغییرات سبک زندگی و نتایج آزمایشی که باید نظارت کنید آسان‌تر می‌شود. تا انتهای این مطلب با هلثیوم همراه باشید تا هر آن چه که باید دررابطه‌با دیابت بدانید به شما بگوییم.
انواع بیماری دیابت
دیابت بیماری است که قند خون فرد مبتلا را افزایش داده و عموماً به‌عنوان یک بیماری متابولیک شناخته می‌شود. وظیفه اصلی هورمون انسولین در بدن انتقال قند از خون به سلول‌ها می باشد. قند انتقال یافته، یا در سلول های بدن ذخیره می شود و یا صرف تولید انرژی مورد نیاز بدن می شود. این وظیفه در بدن افراد مبتلا به دیابت به‌درستی انجام نمی شود زیرا در بدن این افراد به‌اندازه کافی هورمون انسولین تولید نمی‌شود تا به‌درستی برای تولید انرژی یا موارد مهم دیگر از آنها استفاده شود.
اعصاب، چشم‌ها، کلیه‌ها و سایر اندام‌های فرد مبتلا به دیابت در پروسه این بیماری مورد تهدید و آسیب قرار دارند؛ بنابراین بسیار مهم است که در ابتدا به پیشگیری از این بیماری و در صورت ابتلا، به کنترل به‌موقع آن بپردازید. دیابت انواع مختلفی دارد اما سه نوع اصلی آن عبارت‌اند از: دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲ و دیابت بارداری. هر نوع دیابت علل و اثرات متفاوتی در بدن دارد و با عوامل خطر مشخصی همراه است. البته علی‌رغم تمام دلایل و اثرات متفاوت در انواع بیماری‌های دیابت یک وجه اشتراک ثابت وجود دارد و آن هم عدم توانایی در کنترل و حفظ سطح قند خون مناسب در بدن فرد است. در ادامه ضمن معرفی انواع دیابت، توضیحات مختصری نیز دررابطه‌با هریک ارائه شده است.
دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱ یک بیماری خودایمنی است. در دیابت نوع ۱ سلول‌های پانکراس که تولید کننده انسولین در بدن می باشند، توسط سیستم ایمنی مورد حمله قرار می گیرد و از بین می رود؛ بنابراین عمل ترشح انسولین در بدن مختل می شود. مشخص نیست چه چیزی باعث این حمله می‌شود. حدود ۱۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت به این نوع مبتلا هستند. دیابت نوع ۱ زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده (سلول‌های بتا) به‌اشتباه توسط سیستم ایمنی بدن شخص از بین می‌روند. بدن قادر به تولید انسولین کافی نیست، به این معنی که قند خون کنترل نمی‌شود و می‌تواند بسیار بالا رود. خوب است بدانید که اغلب کودکان و بزرگسالان جوان مبتلا به دیابت نوع ۱ می‌شوند اما در هر سنی ممکن است ابتلا به دیابت نوع ۱ اتفاق بیفتد.
دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ که به نام دیابت بزرگسالان نیز شناخته می‌شود، در اثر مقاومت بدن در برابر انسولین ایجاد می‌شود و در نتیجه قند در خون انباشته می‌شود. برخلاف دیابت نوع ۱، انسولین در بدن این افراد تولید می‌شود، اما مقاومت غیرطبیعی از سمت بدن نسبت به آن وجود دارد که منجر به تجمع گلوکز می‌شود. یکی از دلایل بسیار شایع دیابت نوع ۲ چاقی است. دیابت نوع ۲ اغلب با سبک زندگی بی‌تحرک و عوامل ژنتیکی مرتبط است. ورزش نکردن، رژیم غذایی ناسالم و افزایش وزن نیز می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. همچنین اگر یکی از اعضای خانواده دیابت نوع ۲ داشته باشد، احتمال ابتلای سایر اعضا به این بیماری افزایش می یابد.
مهم‌ترین و اصلی‌ترین تفاوت بین دیابت نوع ۱ و نوع ۲ در علل شکل‌گیری آن در بدن افراد است. به‌طورکلی دیابت نوع ۱ به‌عنوان یک اختلال ژنتیکی شناخته می‌شود که مانع از ایجاد و ترشح انسولین در بدن فرد می‌شود و اغلب در کودکی و نوجوانی علائم آن در فرد مبتلا مشاهده می‌شود. اما در اکثر مواقع دیابت نوع ۲ وابسته به رژیم غذایی است که فرد در دوران زندگی خود داشته و اغلب در طول زمان علائم خود را در بدن فرد نشان می‌دهد. دیابت نوع ۱ بر اثر حمله سیستم ایمنی بدن فرد مبتلا به سلول‌های پانکراس ایجاد شده و مانع ترشح انسولین می‌شود اما در دیابت نوع ۲ انسولین در بدن فرد مبتلا ترشح می‌شود اما بدن به انسولین مقاوم خواهد شد.
دیابت بارداری
دیابت بارداری زمانی اتفاق می‌افتد که میزان قند خون مادر در دوران بارداری بیشتر از حد مجاز باشد. دلیل اصلی شکل‌گیری این بیماری ترشح هورمون‌های مسدودکننده انسولین توسط جفت است. در اکثر مواقع در صورت کنترل، این بیماری پس از به دنیا آمدن نوزاد از بین می‌رود.
پیش دیابت چیست؟
پیش دیابت به زمانی اطلاق می‌شود که سطح قند خون فرد بالاتر از حد طبیعی و نرمال باشد. در واقع در پیش دیابت سطح قند خون به میزانی بالا نیست که بتوان آن را به‌عنوان دیابت نوع ۲ تشخیص داد. اما بدون تغییر سبک زندگی، بزرگسالان و کودکان مبتلا به‌پیش دیابت در معرض خطر بالایی برای ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند.
اگر مبتلا به‌پیش دیابت هستید، ممکن است آسیب‌های طولانی‌مدت دیابت مانند آسیب به قلب، عروق خونی و کلیه‌ها از مدت‌ها قبل در شما ایجاد شده باشد. بااین‌حال خبر خوب این است که امکان اجتناب و جلوگیری از پیشرفت پیش‌دیابت و تبدیل به بیماری دیابت نوع ۲ با استفاده از راهکارهای علمی و پزشکی فراهم است.
خوردن غذاهای سالم، قراردادن فعالیت بدنی در برنامه روزانه خود و حفظ وزن مناسب می‌تواند به بازگرداندن سطح قند خون به حالت عادی کمک کند. به‌طورکلی با ایجاد تغییرات در سبک زندگی می‌توان از ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ در بزرگسالان و کودکان پیشگیری کرد.
دیابت کودکان
نوع رایج دیابت در کودکان و نوجوانان تا دهه اخیر، دیابت نوع ۱ بود که به آن دیابت کودکی نیز می‌گفتند. همان‌طور که می‌دانید در دیابت نوع ۱، پانکراس انسولین نمی‌سازد. انسولین هورمونی است که به گلوکز یا قند کمک می‌کند تا وارد سلول‌های شما شود و به آنها انرژی بدهد. زمانی که انسولین در بدن ترشح نمی‌شود قند بیش از حد نرمال و طبیعی در خون باقی می‌ماند و سطح قند خون بالا می‌رود.
اما در حال حاضر کودکان و نوجوانان نیز به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند. دیابت نوع ۲ قبلاً دیابت بزرگسالان نامیده می‌شد. اما اکنون به دلیل چاقی بیشتر در کودکان و نوجوانان شیوع بالاتری پیدا کرده است. در دیابت نوع ۲، بدن انسولین را به‌خوبی تولید یا استفاده نمی‌کند.
دلایل ایجاد بیماری دیابت
دلایل ایجادی بیماری دیابت می‌تواند در هر فرد متفاوت باشد، اما به‌طورکلی موارد زیر می‌تواند از دلایل اصلی بیماری دیابت باشد:
- سابقه خانوادگی: اگر فردی در خانواده شما دیابت نوع ۱ یا ۲ داشته باشد، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر است؛
- اضافه‌وزن یک عامل خطر اصلی برای دیابت نوع ۲ است؛
- سن: میانگین سن شروع دیابت نوع ۲، ۴۵ سال است؛
- داشتن یک سبک زندگی بی‌تحرک؛
- فشارخون بالا؛
- اگر کلسترول یا سطوح تری گلیسیرید بالا دارید، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ نیز افزایش می‌یابد؛
- رژیم غذایی: اگر رژیم غذایی غنی از قندهای ساده داشته باشید، خود را در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار می‌دهید.
دیابت شیرین یا دیابت ملیتوس چیست؟
دیابت شیرین با دیابت ملیتوس جزو آن دسته از بیماری‌ها محسوب می‌شود که به طور مستقیم بر نحوه ایجاد و مصرف قند خون (گلوکز) بدن تأثیرگذار خواهد بود. مصرف میزان مناسبی از گلوکز برای سلامتی بدن حیاتی است زیرا گلوکوز منبع انرژی مهمی برای سوخت ماهیچه‌ها و بافت‌های بدن به شمار می‌رود. همچنین منبع اصلی سوخت مغز شماست. دیابت ملیتوس باعث افزایش سطح گلوکز خون می‌شود و گلوکز در نهایت به داخل ادرار می‌ریزد.
ریزش گلوکز باعث ازدست‌دادن آب می‌شود و بنابراین شما دچار پلی اوری و پلی دیپسی کلاسیک می‌شوید. اصطلاح “insipidus” در لاتین به معنای بی‌مزه است. در قرون‌وسطی، دیابت به‌عنوان “شیطان خشمگین” شناخته می‌شد و این بیماری اغلب توسط “چشنده های آب” که ادرار بیمار را می‌چشیدند تشخیص داده می‌شد. اگر طعم ادرار شیرین بود، بیمار مبتلا به دیابت ملیتوس در نظر گرفته می‌شد و اگر بی‌مزه بود، تشخیص داده می‌شد که علل دیگری دارد. در ادامه فرق دیابت شیرین و بی‌مزه آورده شده است.
علائم دیابت در زنان
اگر شما یک زن مبتلا به دیابت هستید، ممکن است بسیاری از علائم مشابه یک مرد را تجربه کنید. بااین‌حال، برخی از علائم منحصر به زنان است. درک بیشتر در مورد این علائم به شما کمک می‌کند دیابت را شناسایی کرده و به‌موقع درمان کنید. علائم منحصربه‌فرد دیابت برای زنان عبارت‌اند از:
۱ عفونت‌های قارچی واژن، دهان و برفک واژن
رشد بیش از حد مخمر ناشی از قارچ می‌تواند باعث عفونت‌های مخمری واژن، عفونت‌های مخمری دهان و برفک واژن شود. این عفونت‌ها در زنان شایع است. هنگامی که عفونت در ناحیه واژن ایجاد می‌شود، علائم عبارت‌اند از:
- خارش؛
- درد؛
- ترشحات واژن؛
- رابطه جنسی دردناک.
عفونت‌های قارچی دهان اغلب باعث ایجاد یک پوشش سفید روی زبان و داخل دهان می‌شود. خوب است بدانید که یکی از دلایل عمده رشد قارچ‌ها در بدن رشد سطوح بالای گلوکز در خون است.
۲ عفونت‌های ادراری
خطر عفونت دستگاه ادراری (UTI) در زنان مبتلا به دیابت بیشتر است. عفونت ادراری زمانی ایجاد می‌شود که باکتری وارد دستگاه ادراری شود. این عفونت‌ها می‌توانند باعث موارد زیر شوند:
- ادرار دردناک؛
- احساس سوزش؛
- ادرار خونی یا کدر.
اگر این علائم درمان نشوند، خطر عفونت کلیه وجود دارد. عفونت دستگاه ادراری در زنان مبتلا به دیابت بسیار رایج است و دلیل آن نیز اختلال در سیستم ایمنی بدن به دلیل هیپرگلیسمی است.
گروه‌های پرخطر در ابتلا به دیابت
شانس افراد برای ابتلا به دیابت نوع ۲ به ترکیبی از عوامل مختلف مانند ژن‌ها و سبک زندگی آنها بستگی دارد. اگرچه نمی‌توانید عواملی چون سابقه خانوادگی، سن یا قومیت را تغییر دهید، می‌توانید عوامل خطرزای سبک زندگی را در مورد غذا خوردن، فعالیت بدنی و وزن خود تغییر دهید. این تغییرات سبک زندگی می‌تواند بر شانس ابتلا به دیابت نوع ۲ تأثیر بگذارد. افراد با مشخصات زیر جزو گروه‌های پرخطر در ابتلا به دیابت محسوب می‌شوند:
- دارای اضافه‌وزن یا چاق هستند؛
- ۴۵ سال یا بیشتر دارند؛
- سابقه خانوادگی دیابت دارند؛
- فشارخون بالا دارند؛
- سطح پایین کلسترول HDL (“خوب”) یا سطح بالای تری گلیسیرید؛
- سابقه دیابت بارداری داشته باشند یا نوزادی با وزن ۴ کیلو یا بیشتر به دنیا بیاورند؛
- فعالیت بدنی ندارند؛
- سابقه بیماری قلبی یا سکته داشته باشند؛
- مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک NIH باشند؛
- دارای آکانتوز نیگریکانس، پوست تیره، ضخیم و مخملی در اطراف گردن یا زیربغل باشند.
علائم دیابت در مردان
درحالی‌که بسیاری از علائم دیابت هم در مردان و هم در زنان مشابه است، برخی از علائم خاص برای مردان وجود دارد. این علائم شامل اختلال نعوظ، تستوسترون پایین و انزال رتروگراد (انزال معکوس یا انزال خشک) است.
اختلال نعوظ (Erectile Dysfunction: ED)
به لطف تبلیغات داروهایی مانند ویاگرا (سیلدنافیل)، سیالیس (تادالافیل) و لویترا (واردنافیل)، اکثر مردان به‌خوبی از ED آگاه هستند، وضعیتی که در آن مرد نمی‌تواند نعوظ را به‌اندازه کافی برای رابطه جنسی نگه دارد.
بر اساس آمارها، مردان مبتلا به دیابت سه برابر بیشتر در معرض ابتلا به ED هستند. این امر می‌تواند به دلیل مشکلات جریان خون در وریدها و شریان‌ها به دلیل بیماری قلبی عروقی ناشی از دیابت نوع ۱ یا نوع ۲ باشد.
تستوسترون پایین
مشکلات مرتبط با علائم دیابت نوع ۲ در مردان شامل تستوسترون پایین است. طبق گزارش انجمن دیابت آمریکا، مردان مبتلا به دیابت نوع ۲ دوبرابر بیشتر احتمال دارد سطح تستوسترون پایینی داشته باشند، هورمونی که عمدتاً در بیضه‌ها تولید می‌شود. تستوسترون پایین می‌تواند منجر به ED، کاهش علاقه به رابطه جنسی، خلق افسرده، کمبود انرژی و کاهش توده عضلانی بدون چربی شود.
انزال رتروگراد
این مشکل غیرمعمول زمانی رخ می‌دهد که منی تولید شده در بیضه‌ها به‌جای مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به آلت تناسلی می‌رساند) به سمت مثانه برود. انزال رتروگراد می‌تواند باعث ناباروری شود که ممکن است نیاز به درمان پزشکی داشته باشد. هم دیابت نوع ۱ و هم دیابت نوع ۲ می تواند مردان را با ایجاد آسیب عصبی (نوروپاتی) در مثانه در معرض خطر انزال رتروگراد قرار دهد.
راه‌های تشخیص بیماری دیابت
پزشکان متخصص در زمینه دیابت در بیشتر مواقع برای تشخیص بیماری دیابت از آزمایش گلوکز پلاسما ناشتا یا آزمایش A1C استفاده می‌کنند. همچنین با استفاده از دستگاه‌های تست قند خون نیز می‌توان بیماری دیابت را تشخیص داد. در ادامه هر یک از این راه‌های تشخیص دیابت تشریح داده شده‌اند.
آزمایش قند خون
انجمن دیابت آمریکا (ADA) توصیه می‌کند که آزمایش دیابت برای اکثر بزرگسالان از سن ۴۵ سالگی شروع شود. ADA توصیه می‌کند درصورتی‌که اضافه‌وزن دارید و عوامل خطر اضافی برای پیش دیابت یا دیابت نوع ۲ دارید، غربالگری دیابت را قبل از ۴۵ سالگی انجام دهید. اگر دیابت بارداری داشته‌اید، پزشک شما احتمالاً حداقل هر سه سال یکبار سطح قند خون شما را بررسی می‌کند. اگر قند خون شما در درازمدت بالاتر از ۱۲۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، می‌تواند یکی از نشانه‌های بیماری دیابت باشد. چندین آزمایش خون برای تشخیص بیماری دیابت وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره شده است:
آزمایش A1C
در پروسه آزمایش A1C مقداری خون از شما گرفته می‌شود که پزشکان با آزمایش روی آن میانگین سطح گلوکز خون شما در ۳ ماه گذشته را اندازه می گیرند. نام‌های دیگر تست A1C هموگلوبین A1C، HbA1C، هموگلوبین گلیکوزیله و تست هموگلوبین گلیکوزیله است. می‌توانید قبل از این آزمایش غذا بخورید و بنوشید. هنگامی که صحبت از استفاده از A1C برای تشخیص دیابت می‌شود، پزشک عواملی مانند سن شما و اینکه آیا شما به کم‌خونی پیوند خارجی NIH یا مشکل دیگری در خون مبتلا هستید را در نظر می‌گیرد. نتایج آزمایش A1C در افراد مبتلا به کم‌خونی دقیق نیست.
پزشک متخصص نتیجه آزمایش A1C شما را به‌صورت درصد گزارش می‌کند، مانند A1C هفت درصد. هر چه این درصد بیشتر باشد، میانگین سطح گلوکز خون شما بالاتر است.
استفاده از دستگاه تست قند خون
دستگاه تست قند خون دستگاه کوچکی به نام گلوکزمتر یا گلوکومتر است که میزان قند موجود در نمونه خون را اندازه‌گیری می‌کند. برای استفاده از نوار تست، تنها یک قطره خون از انگشت شما کافی است. عملیات دریافت قطره خون از نوک انگشت را می‌توان با سوزن مخصوص خونگیری (لانست) یا با وسیله‌ای فنری که به‌سرعت نوک انگشت را سوراخ کند انجام داد.
شما می‌توانید انواع دستگاه تست قند خون را در مدل‌ها و مارک‌های مختلف به‌صورت اینترنتی و به‌راحتی از سایت هلثیوم خریداری کنید و از کیفیت و اعتبار محصول مطمئن باشید. سایت هلثیوم با دارابودن نشان اعتبار خرید اینترنتی و سال‌ها سابقه فروش تجهیزات پزشکی به‌صورت موفق، یکی از مطمئن‌ترین سایت‌های اینترنتی خرید تجهیزات پزشکی است؛ بنابراین می‌توانید با اطمینان خاطر به خرید دستگاه تست قند خون موردنظر خود یا هرگونه تجهیزات پزشکی دیگر از این‌سایت بپردازید.
آموزش استفاده از دستگاه تست قند خون
دستورالعمل‌هایی را که همراه با دستگاه اندازه‌گیری قند خون ارائه می‌شود، دنبال کنید. در اغلب مواقع آموزش استفاده از دستگاه قند خون به همراه دستگاه در جعبه آن قرار دارد. اما به‌طورکلی، این روند به‌صورت زیر است:
- دستهای خود را خوب بشویید و خشک کنید؛
- دستگاه تست قند خون را روشن کنید؛
- یک نوار تست قند خون را در دستگاه قرار دهید؛
- نوک انگشت خود را با سوزن تست قند خون (لانست) ارائه شده همراه با کیت تست کمی خراش دهید؛
- قطره خون انگشتتان را روی نوار تست قرار داده و نگهدارید تا دستگاه خون را دریافت کرده و بسنجد.
- بعد از گذشت چند ثانیه میزان سطح قند خون شما روی صفحه نمایش نشان داده می‌شود.
برخی از دستگاه‌های تست قند خون می‌توانند خون‌گرفته شده از محل دیگری مانند ساعد یا کف دست را نیز آزمایش کنند. اما این قرائت‌ها ممکن است به‌اندازه خواندن از نوک انگشتان دقیق نباشد، به‌خصوص بعد از غذا یا در حین ورزش، زمانی که سطح قند خون بیشتر تغییر می‌کند. با پزشک متخصص خود در مورد اینکه چند بار باید نتایج قند خون خود را ثبت کنید صحبت کنید.
راه‌های کنترل بیماری دیابت
از راه‌های اصلی کنترل بیماری دیابت می‌توان به نظارت بر قند خون، داروهای خوراکی و انسولین اشاره کرد. همچنین رعایت رژیم غذایی متناسب، ورزش منظم و نگهداری وزن در محدوده سالم نیز از عوامل مهم در کنترل بیماری دیابت به شمار می‌روند.
البته خوب است بدانید که برای کنترل دیابت رژیم خاصی وجود ندارد. شما باید رژیم غذایی خود را بر روی میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی و غلات کامل متمرکز کنید؛ غذاهایی که دارای مواد مغذی، کالری کم، فیبر زیاد و فاقد چربی‌های اشباع شده و کربوهیدرات‌های تصفیه شده هستند.
بعلاوه تمامی افراد به فعالیت‌های هوازی منظم نیاز دارند و افرادی که مبتلا به دیابت هستند نیز از این قاعده مستثنی نخواهند بود. اما ممکن است این سؤال برایتان پیش‌آمده باشد که ورزش چگونه روی میزان قند خون تأثیر خواهد گذاشت؟ ورزش قند را به داخل سلول‌ها یعنی محلی که برای انرژی استفاده می‌شود، انتقال می‌دهد و در نتیجه سطح قند خون را به میزان مناسب کاهش می‌دهد. این فرایند که توسط ورزش صورت می‌گیرد سبب می‌شود تا بدن شما برای انتقال قند به سلول‌ها به انسولین کمتری نیاز داشته باشد.
انواع درمان‌های بیماری دیابت (درمان‌های دارویی و غیردارویی)
مقاومت به انسولین به دلیل جذب و استفاده معیوب گلوکز باواسطه انسولین رخ می‌دهد که نشان‌دهنده مهار انتقال گلوکز است. هر دو روش غیردارویی و دارویی برای کاهش مقاومت به انسولین برای درمان بیماری دیابت استفاده می‌شوند. رویکردهای غیردارویی شامل رژیم غذایی کم کالری، کاهش وزن و ورزش منظم است. رویکردهای دارویی نیز شامل استفاده از متفورمین (گلوکوفاژ)، تروگلیتازون (رزولین) و تزریق انسولین است.
توجه داشته باشید که داروهای مورداستفاده برای درمان دیابت نوع ۲ معمولاً در زنان باردار یا شیرده استفاده نمی‌شود. پزشکان برای کنترل دیابت در زنان باردار یا شیرده ورزش، رژیم غذایی و انسولین درمانی را پیشنهاد می‌کنند. همچنین برای درمان دیابت نوع ۱ نیز از انسولین درمانی استفاده می‌شود که در ادامه در بخشی مجزا به طور کامل دررابطه با انسولین درمانی توضیحات کاملی ارائه شده است. البته هر بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ نیز از هر دارویی سود نمی‌برد و هر دارویی برای هر بیمار مناسب نیست. داروهای دیابت نوع ۲ بر اساس روشی که برای کنترل قند خون کار می‌کنند به دسته‌های خاصی تقسیم می‌شوند. این دسته‌های دارویی عبارت‌اند از:
- متفورمین: متفورمین یک داروی بیگوانید است که حساسیت سلول‌های بدن به انسولین را افزایش داده و میزان گلوکزی که توسط کبد تولید می‌شود را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، متفورمین تمایل به سرکوب اشتها دارد که ممکن است برای افراد دارای اضافه‌وزن مفید باشد؛
- سولفونیل اوره ها: داروهایی که باعث افزایش برون‌ده انسولین توسط لوزالمعده می‌شوند، متعلق به دسته داروهایی به نام سولفونیل اوره هستند. نسل‌های قدیمی‌تر این داروها شامل کلرپروپامید (دیابینیز) و تولبوتامید به دلیل ارتباط با خطر بالای حوادث قلبی عروقی کنار گذاشته شدند. این داروها به‌سرعت قند خون را کاهش می‌دهند؛
- مگلیتینیدها: مانند سولفونیل اوره ها، مگلیتینیدها دستهای از داروها هستند که با تحریک ترشح انسولین از پانکراس کار می‌کنند. برخلاف سولفونیل اوره‌ها که ماندگاری بیشتری در بدن دارند، رپاگلینید (پراندین) و ناتگلینید (استارلیکس) اثر بسیار کوتاهی دارند و حداکثر اثر آن در عرض یک ساعت است. به همین دلیل، مصرف آنها را تا سه بار در روز درست قبل از غذا تجویز می‌کنند؛
- تیازولیدین دیون ها: داروهای تیازولیدین دیون با افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین (بهبود پاسخ سلول هدف به انسولین) گلوکز خون را کاهش می‌دهند.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری دیابت
تغییرات سبک زندگی می‌تواند به پیشگیری از شروع دیابت نوع ۲، یعنی رایج‌ترین شکل این بیماری کمک کند. اگر در حال حاضر به دلیل اضافه‌وزن یا چاقی، کلسترول بالا یا سابقه خانوادگی دیابت در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ هستید، پیشگیری بسیار مهم است. اگر پیش دیابت در شما تشخیص‌داده‌شده است تغییر سبک زندگی می‌تواند از شروع بیماری جلوگیری کند یا آن را به تأخیر بیندازد. ایجاد چند تغییر در سبک زندگی شما ممکن است به شما کمک کند از عوارض جدی دیابت در آینده مانند آسیب عصبی، کلیه و قلب جلوگیری کنید. هیچ‌وقت برای شروع دیر نیست. در ادامه به راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری دیابت اشاره شده است.
۱- کاهش وزن اضافی
یکی از راه‌های جلوگیری از خطر ابتلا به دیابت کاهش وزن اضافی بدن است. افراد در یک مطالعه بزرگ پس از ازدست‌دادن تقریباً ۷ درصد از وزن بدن خود با تغییر در ورزش و رژیم غذایی، خطر ابتلا به دیابت را تقریباً ۶۰ درصد کاهش دادند.
۲- داشتن فعالیت بدنی بیشتر
فعالیت بدنی منظم فواید زیادی دارد. ورزش می‌تواند به شما کمک کند:
- کاهش وزن داشته باشید؛
- قند خون خود را کاهش دهید؛
- حساسیت خود را به انسولین افزایش دهید که به حفظ قند خون شما در محدوده طبیعی کمک می‌کند.
انسولین چیست؟
انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده شما ایجاد می‌شود و میزان گلوکز در جریان خون شما را در هر لحظه کنترل می‌کند. همچنین به ذخیره گلوکز در کبد، چربی و ماهیچه‌ها کمک می‌کند. در نهایت، متابولیسم کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌های بدن شما را تنظیم می‌کند.
بدون عملکرد مناسب انسولین، بدن شما نمی‌تواند گلوکز را در ماهیچه‌ها یا کبد ذخیره کند. در عوض، چربی تجزیه می‌شود و اسیدهای کتو تولید می‌کند. اگر سطح این اسیدها بیش از حد افزایش یابد، عدم تعادل می‌تواند باعث کتواسیدوز دیابتی شود که یک وضعیت بالقوه کشنده است.
به زبان ساده انسولین به جذب قند خون و ذخیره آن در سلول‌ها و ماهیچه‌ها جهت تولید انرژی کمک می‌کند و بدون آن قند موجود در خون توسط سلول‌ها جذب شده و در نتیجه میزان قند خون بالا می‌رود.
انواع انسولین
انسولین بر اساس مدت زمانی که در بدن کار می‌کند گروه‌بندی می‌شود. انسولین سریع یا کوتاه اثر به کاهش سطح گلوکز خون در وعده‌های غذایی و انسولین متوسط یا طولانی اثر به مدیریت نیازهای عمومی بدن کمک می‌کند. هر دو به مدیریت سطح گلوکز خون کمک می‌کنند.
انواع انسولین شامل ۵ نوع از سریع تا طولانی اثر می باشد. برخی از انواع انسولین شفاف به نظر می‌رسند، درحالی‌که برخی دیگر کدر هستند. با داروساز خود بررسی کنید که آیا انسولینی که مصرف می‌کنید باید شفاف باشد یا کدر.
قبل از تزریق انسولین کدر، باید قلم یا ویال را به‌آرامی بین دستان خود بچرخانید تا مطمئن شوید که انسولین به طور یکنواخت مخلوط شده است (تا زمانی که شیری به نظر برسد). ۵ نوع انسولین عبارت‌اند از:
- انسولین سریع‌الاثر: انسولین سریع‌الاثر بین ۲٫۵ تا ۲۰ دقیقه پس از تزریق شروع به کار می‌کند. حداکثر اثر آن بین یک تا ۳ ساعت پس از تزریق است و می‌تواند تا ۵ ساعت ادامه داشته باشد؛
- انسولین کوتاه اثر: انسولین کوتاه اثر ظرف ۳۰ دقیقه شروع به کاهش سطح گلوکز خون می‌کند، بنابراین باید ۳۰ دقیقه قبل از غذا تزریق را انجام دهید. حداکثر اثر آن ۲ تا ۵ ساعت پس از تزریق بوده و ۶ تا ۸ ساعت ماندگاری دارد؛
- انسولین متوسط اثر: انسولین‌های میان اثر ماهیت کدر دارند و باید خوب مخلوط شوند. این انسولین‌ها حدود ۶۰ تا ۹۰ دقیقه پس از تزریق شروع به کار می‌کنند، بین ۴ تا ۱۲ ساعت به اوج خود می‌رسند و بین ۱۶ تا ۲۴ ساعت دوام می‌آورند؛
- انسولین مخلوط: انسولین مخلوط حاوی ترکیبی از پیش مخلوط انسولین بسیار سریع یا کوتاه اثر همراه با انسولین متوسط اثر است؛
- انسولین طولانی اثر: انسولین‌های طولانی اثر که در حال حاضر در استرالیا موجود است می‌تواند تا ۲۴ ساعت طول بکشد. معمولاً یکبار در روز تزریق می‌شود اما می‌توان آن را تا دو بار در روز نیز مصرف کرد.
آزمایش انسولین
آزمایش انسولین برای اندازه‌گیری میزان انسولین خون بکار می‌رود. در واقع انسولین هورمونی است که قند خون یا همان گلوکوز را به‌وسیله جریان خون به سلول‌ها منتقل می‌کند. گلوکز بدن شما توسط غذاهایی که می‌خورید تأمین می‌شود.
انسولین نقش کلیدی در نگه‌داشتن گلوکز در سطوح مناسب دارد. خوب است بدانید که سطح خیلی بالا یا خیلی پایین گلوکز می‌تواند مشکلات جدی را برای سلامتی به همراه داشته باشد. دیابت شایع‌ترین علت سطوح غیرطبیعی گلوکز است. سطوح گلوکز غیرطبیعی به‌صورت موارد زیر شناخته می‌شوند:
- هایپرگلیسمی، سطح گلوکز خون بیش از حد بالا. هایپرگلیسمی زمانی رخ می‌دهد که بدن به‌اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند. اگر انسولین کافی وجود نداشته باشد، گلوکز نمی‌تواند وارد سلول‌های شما شود. در عوض در جریان خون باقی می‌ماند؛
- هیپوگلیسمی، سطح گلوکز خون بسیار پایین است. اگر بدن شما انسولین زیادی به خون بفرستد، گلوکز بیش از حد وارد سلول‌های شما می‌شود و مقدار کمتری در جریان خون باقی می‌ماند؛
عوارض انسولین
مصرف انسولین به‌صورت مداوم ممکن است عوارض جانبی خفیف یا جدی را برای فرد مصرف‌کننده به همراه داشته باشد. در ادامه برخی از عوارض جانبی کلیدی انسولین آورده شده است:
- ورم دست‌ها و پاها؛
- افزایش وزن؛
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی)؛
- تعریق؛
- سرگیجه یا سبکی سر؛
- لرزش؛
- گرسنگی؛
- ضربان قلب سریع؛
- سوزن‌سوزن شدن در دست‌ها، پاها، لب‌ها یا زبان؛
- مشکل در تمرکز یا سردرگمی؛
- تاری دید؛
- لکنت زبان؛
- اضطراب، تحریک‌پذیری یا تغییرات خلقی؛
- واکنش محل تزریق مانند: سرخی، ورم و خارش.
روش‌های مختلف استفاده از انسولین
دستگاه‌های مختلف برای مصرف انسولین در دسترس هستند. در ادامه به معرفی و توضیح برخی از رایج‌ترین آنها پرداخته شده است:
سرنگ‌های انسولین
سرنگ‌های انسولین در اندازه‌های ۳۰ واحدی (۰٫۳ میلی‌لیتر)، ۵۰ واحدی (۰٫۵ میلی‌لیتر) و ۱۰۰ واحدی (۱٫۰ میلی‌لیتر) تولید می‌شوند. اندازه سرنگ موردنیاز به دوز انسولین بستگی دارد. برای مثال، برای اندازه‌گیری دوز ۱۰ واحدی می‌توانید از سرنگ ۳۰ واحدی و برای اندازه‌گیری دوز ۵۵ واحدی از سرنگ ۱۰۰ واحدی استفاده کنید. سرنگ‌های انسولین یکبارمصرف هستند. امروزه افراد برای راحتی بیشتر از انسولین‌های مدادی استفاده می‌کنند.
انسولین قلمی و ویالی
روش‌های سنتی مدیریت دیابت همیشه برای سبک زندگی فعال شما منطقی نیستند. اگر متوجه شدید که سرنگ‌ها و پمپ‌های انسولین برای شما کار نمی‌کنند، انسولین قلمی را برای دوزهای راحت و سریع در نظر بگیرید. برخلاف سرنگ‌ها، قلم‌ها از قبل با انسولین از جمله انسولین‌های از پیش مخلوط شده پر شده‌اند. استفاده از انسولین قلمی جدید و ویالی نسبتاً ساده است: به‌سادگی یک سوزن به آن بچسبانید، دوز مصرفی را شماره‌گیری کنید، انسولین را تزریق کنید و سوزن استفاده شده را دور بیندازید.
انسولین قلمی به صورت یکبار مصرف و چندبار مصرف می باشد. نوع چندبار مصرف دارای کارتریج می باشد که پس از اتمام انسولین آن، کارتریج دور انداخته می شود و کارتریج جدید در قلم جایگزین می‌شود. در نوع قلم انسولین یکبار مصرف، پس از اتمام انسولین آن، خود قلم دور انداخته می شود.
تغذیه و رژیم غذایی دیابت
تغذیه و فعالیت بدنی بخش بسیار مهم و تأثیرگذار در پیشگیری یا کاهش اثرات دیابت است. پزشکان به‌شدت توصیه می‌کنند که برای نگه‌داشتن سطح گلوکوز خون در محدوده هدف حتماً از یک برنامه غذایی سالم و ورزش منظم استفاده کنید. برای کنترل سطح گلوکز خون، لازم است که تعادلی را بین تغذیه، فعالیت های بدنی و مصرف داروهای دیابتی ایجاد کنید.
ممکن است این تصور غلط در شما ایجاد شده باشد که کنترل و مدیریت دیابت به معنای نخوردن غذاهای موردعلاقه شماست. خبر خوب این است که شما همیشه می‌توانید غذاهایی که می‌خواهید را بخورید، اما بهتر است آنها را در وعده‌های کوچک‌تر میل کنید. همچنین بهتر است اصول تغذیه را رعایت کرده و مواد غذایی مفید را در برنامه غذایی خود بگنجانید. در ادامه برخی از گروه‌های غذایی مفید برای کنترل دیابت معرفی شده‌اند:
- سبزیجات:
- غیر نشاسته‌ای: شامل کلم بروکلی، هویج، سبزی، فلفل و گوجه‌فرنگی؛
- نشاسته‌ای: شامل سیب‌زمینی، ذرت و نخود سبز.
- میوه‌ها:
- شامل پرتقال، خربزه، انواع توت‌ها، سیب، موز و انگور
- غلات:
- بهتر است نیمی از غلات مصرفی روزانه شما از غلات کاملی همچون گندم، برنج، جو دوسر، آرد ذرت، جو و کینوا باشد.
- پروتئین:
- گوشت بدون چربی؛
- مرغ یا بوقلمون بدون پوست؛
- ماهی؛
- تخم‌مرغ؛
- آجیل و بادام‌زمینی؛
- لوبیا خشک و نخود.
- لبنیات (بدون چربی یا کم‌چرب):
- شیر؛
- ماست؛
- پنیر؛
سخن پایانی اینکه بیماری دیابت اگرچه درمان قطعی و ۱۰۰ درصد ندارد اما تا حد بسیار زیادی با ورزش و رژیم غذایی سالم قابل کنترل است. بعلاوه رعایت این نکات می‌تواند در پیشگیری از تبدیل پیش‌دیابت به دیابت موثر باشد. افرادی که دارای سابقه خانوادگی و ارثی بیماری دیابت هستند همواره در گروه‌های پرخطر قرار دارند و باید ضمن رعایت رژیم غذایی سالم و داشتن تحرک کافی به صورت دوره‌ای آزمایشات لازم را انجام دهند. افرادی که دیابت برای آنها تشخیص داده شده بر حسب نوع بیماری باید تحت نظر پزشک متخصص اقدام به درمان نمایند. در دیابت نوع ۱، بدن انسولین تولید نمی‌کند و باید این انسولین به روش‌های مختلف به بدن انتقال یابد. انواع روش‌هایی چون تزریق انسولین با سرنگ به صورت زیرجلدی یا وریدی، استنشاقی، استفاده از قلم‌های یکبارمصرف یا چندبارمصرف انسولین یا پمپ انسولین صورت می‌گیرد. در دیابت نوع ۲ بدن انسولین تولید می‌کند اما نسبت به انسولین مقاومت وجود دارد و این انسولین جهت تولید انرژی در سلول‌ها از خون به سلول‌ها انتقال نمی یابد و در خون باقی مانده و میزان قند خون افزایش می‌یابد. البته در حالت حاد دیابت نوع ۲ ، تولید انسولین بسیار کاهش یافته و ممکن است به دیابت نوع ۱ تبدیل شود. در دیابت نوع ۲، برای درمان معمولا ترکیبی از دارودرمانی با قرص و در مواقع لزوم انسولین به همراه رژیم غذایی سالم و ورزش تجویز می‌شود. به طور کلی در انتخاب روش درمان فاکتورهای مختلفی چون سن، وزن، بیماری‌های زمینه ای و … باید درنظر گرفته شود.
شما می توانید جهت تهیه انواع دستگاه‌های تست قند خون، سرنگ انسولین، سوزن تست قند خون، قلم خونگیری (لانست)، نوار تست قند خون و کیف خنک‌نگه‌دارنده انسولین به فروشگاه آنلاین لوازم پزشکی هلثیوم مراجعه کنید.