دستگاه یا سیستم تنفسی انسان از چند بخش مختلف تشکیل شده است. این دستگاه مسئول تبادل گازهای تنفسی با خون، تامین اکسیژن و دفع دی اکسید کربن سلول‌های بدن از طریق اجزای خود است. سیستم تنفسی این عمل را به وسیله چهار عمل اصلی تحت عناوین تهویه درونی، انتقال گازهای تنفسی، تنفس بیرونی و تهویه ریوی به کمک سیستم گردش خون انجام می‌دهد. در تنفس درونی یا Internal Respiration اکسیژن به وسیله فرآیند انتشار به سمت بافت حرکت می‌کند و دی اکسید کربن نیز به همین روش از بافت دور می‌شود. در این فرآیند انتقال گازها و تنفس در سطح مولکولی و تنفس بین سلولی اتفاق می‌افتد. در فرآیند انتقال گازهای تنفسی یا Transport of Respiratory Gases پس از انتقال دی اکسید کربن از سلول‌های بافت به خون و انتقال اکسیژن از سلول‌های ریه به خون، سیستم گردش خون نقش انتقال گازها را بازی می‌کند. حرکت مستقیم اکسیژن از سلول‌های ریه به خون و دی اکسید کربن از خون به سلول‌های ریه با فرآیند بیرونی یا External Respiration اتفاق می‌افتد. تهویه ریوی یا Pulmonary Ventilation آخرین فرآیند در فرآیندهای چهارگانه تنفس است که تبادلگازهای تنفسی مستقیما از سلول‌های ریه با هوای درون شش‌ها انجام می‌شود. برخی بیماری‌ها مانند بیماری آسم و سایر بیماری‌های تنفسی سبب ایجاد اختلال در 2 فرآیند تنفس ریوی و تنفس بیرونی می‌شوند.
آسم چیست؟
آسم بیماری است که به صورت ژنتیکی یا اکتسابی در فرد ایجاد می‌شود. این بیماری سبب التهاب شدید در مجاری هوایی و تنفسی بیمار شده و با ایجاد انسداد در این مجاری هوایی موجب سختی در تنفس، تنگی نفس، سرفه و خس خس سینه را در فرد بروز می‌دهد. بیماران مبتلا به آسم نسبت به عوامل آلرژی‌زا حساستر بوده و در صورت مواجهه با عوامل ایجاد کننده فیزیکی، شیمیایی و روانی ممکن است علائم آسم را از خود نشان دهند. علاوه بر عوامل آلرژیک، ابتلا به برخی بیماری‌های تنفسی دیگر نیز ممکن است از عوامل ایجاد کننده یا تشدید کننده آسم در افراد باشد. بیماری‌هایی مانند آنفولانزا، ذات الریه، سرماخوردگی شدید و مزمن و حتی کرونا منجر به درگیری ریوی و دستگاه تنفسی برخی از این بیماری‌ها هستند.
درمان آسم و بیماری‌های تنفسی چیست؟
درمان بیماری‌های تنفسی و آسم تنها به استفاده از داروها ختم نمی‌شود. برای بهبود و عدم تحریک بیماری و دستگاه تنفسی معمولا پزشکان توصیه‌های چند گانه‌ای را در کنار استفاده از داروها برای بیماران لیست می‌کنند. در زیر به برخی از درمان‌ها به صورت تیتر وار می‌پردازیم:
- شناسایی و پیشگیری از عوامل آلرژی‌زا و تحریک کننده
- استفاده از داروهای خوراکی
- استفاده از داروهای استنشاقی
نبولایزر چیست و چه کمکی به بیماری‌های تنفسی می‌کند؟
در حال حاضر بیش از یک صد میلیون نفر در سراسر دنیا با بیماری‌های تنفسی نظیر آسم، کرونا و سایر بیماری‌های تنفسی دست و پنجه نرم می‌کنند. نبولایزر دستگاهی است که مواد دارویی استنشاقی را به ذرات بسیار ریز تبدیل می‌کند تا این بیماران بتواند به راحتی از دارو استفاده کنند. تجزیه مکانیکی دارو و محلول‌های دارویی تنفسی باعث شده به این دستگاه ریزپاش هم گفته شود.
تبدیل دارو به ذرات بسیار ریز باعث افزایش میزان جذب دارو از طریق مسیر، برونشیول‌ها و آلئول‌های ریوی می‌شود. علاوه بر این، استفاده از نبولایزر در فرآیند استفاده از دارو، سبب کاهش چسبندگی ریوی و افزایش قدرت عضلات تنفسی بیمار می‌شود.
انواع دستگاه نبولایزر
تقریبا تمامی مدل‌های نبولایزر جدید نبولایزرهای الکتریکی هستند اما از زمان تولید اولین دستگاه نبولایزر تا به امروز مدل‌های مختلفی از این دستگاه درمانی تولید و به بازار عرضه شده است. تفاوت نبولایزرها در تکنولوژی محصول در تبدیل محلول دارویی به سایزهای مختلف است. به عنوان مثال دستگاه نبولایزر پنوماتیک جهت تبدیل دارو به ذرات 5 الی 10 میکرون است. یا دستگاه نبولایزر اولتراسونیک دارو را به ذرات نیم الی 2 میکرومتر تبدیل می‌کند. نبولایزرها به طور کلی در سه دسته بندی زیر تقسیم می‌شوند:
دستگاه‌های نبولایزر پنوماتیک
- Jet nebulizer
این دستگاه که به اتومایزر هم معروف است، پر استفاده‌ترین دستگاه نبولایزر موجود در بازار است. این دستگاه با استفاده از اکسیژن و هوای فشرده و ایجاد یک جریان هوای پر فشار، دارو را به ذرات بسیار ریز تبدیل کرده وذرات تجزیه شده را از طریق ماسک دهانی یا ماسک صورت به آلئول‌های ریوی می‌رساند. این دستگاه مناسب استفاده خانگی و افراد مبتلا به بیماری است که لازم است داروهای استنشاقی را با دوز مشخص استفاده کنند. مدل‌های مختلف این دستگاه سبک و قابل حمل‌اند اما نسبت به سایر انواع نبولایزر سر و صدای بیشتری در هنگام فعالیت ایجاد می‌کنند.
دستگاه‌های نبولایزر مکانیکی
- Soft mist inhaler
این دستگاه نیازی به باتری و یا برق برای کار کردن ندارد و کاملا دستی است. دستگاه نبولایزر Soft mist inhaler یا Respimat soft mist inhaler از قدیمی‌ترین انواع نبولایزر است. دستگاه به کمک رانش دستی دارو از سطح یک مخزن آب که در پایین دستگاه تعبیه است، غبار نرمی را تولید می‌کند که بیمار به وسیله استنشاق این غبار آب و دارو، دارو را به کیسه‌های هوایی خود می‌رساند.
دستگاه‌های نبولایزر الکتریکی
- Ultrasonic wave nebulizer
دستگاه نبولایزر اولتراسونیک یک مدل نبولایزر قابل حمل است. تکنولوژی این نوع نبولایزر دارای یک موتور نوسان‌ساز الکتریکی است که با کمک یک قطعه پیزو الکتریک نوسان بالایی از امواج الکترومغناطیسی را ایجاد می‌کند. امواج تولید شده با سطح محلول موجود در مخزن نبولایزر برخورد کرده و سبب تبدیل آب به بخارات بسیار ریز بدون افزایش دمای محلول می‌شوند. در نهایت بیمار می‌تواند به کمک شلنگ و رابط دهانی یا ماسک صورت دستگاه، داروی مورد نظر را استنشاق و استفاده کند.
- Vibrating Mesh technology nebulizer
این مدل نبولایزر پس از نبولایزهای اولتراسونیک به بازار آمدند. تکنولوژی این نوع نبولایزر اصطلاحا VMT (Vibration Mesh Technology) گفته می‌شود. در این تکنولوژی یک لایه مش (لایه ممبران) در بالای سوراخ خروج محلول قرار دارد. محلول مانند سایر نبولایزرهای اولتراسونیک دیگر به وسیله لرزش و امواج ایجاد شده توسط موتور اولتراسونیک و قطعه پیزو الکتریک به بخار تبدیل می‌شود و هنگام خروج از سوراخ خروجی دستگاه، باید از لایه ممبران عبور کند. لایه ممبران دارای 1000 الی 7000 سوراخ بسیار ریز است که توسط لیزر ایجاد شده است. فشاربالا و تجمیع بخار، بخار دارویی را از لایه ممبران عبور می‌دهد و در حین عبور به ذرات ریزتری تبدیل می‌کند. در نهایت غبار به دست آمده برای استنشاق، دارای ریزترین ذرات ممکن است.
در هنگام خرید نبولایزر به چه مواردی باید دقت کرد؟
برای انتخاب دستگاه نبولایزر باید توجه داشته باشید این دستگاه برای چه بیماری و چه تعداد نوبت استفاده در روز قرار است استفاده شود. به همین منظور قدرت موتور نبولایزر اهمیت می‌یابد. در مرحله بعد باید ببینید دستگاه قرار است در چه محیطی استفاده شود. آیا قرار است استفاده خانگی داشته باشد یا نیاز است بیمار دستگاه را هر روز با خود حمل کند و به محل کار، دانشگاه یا مدرسه ببرد. اگر قرار است دستگاه در محل خاصی از خانه مانند اتاق خواب بیمار فیکس و ثابت باشد، لازم است از مدل‌های سنگین‌تر و بزرگتر استفاده کرد.
اگر نبولایزر برای کودکان خریداری می‌شود لازم است دقت کنید که کودک با دستگاه نبولایزر راحت باشد. برخی شرکت‌ها مدل‌های طرحدار، رنگی و فانتزی و جذابی برای کودکان طراحی و تولید می‌کند. نبولایزر کودکان باید حتما دارای دهانه و ماسک صورت مخصوص کودکان که سایز کوچکتری دارد باشد تا در حین استفاده و استنشاق دارو، راحت باشند. اگر نبولایزر برای سالمندان یا افراد دارای معلولیت‌های خاص هم استفاده می‌شود، توجه به استفاده راحت برای کاربر نبولایزر اصلی‌ترین مسئله است. در اصطلاح باید دستگاه برای کاربر User Friendly باشد.
نکته بعدی در هنگام خرید دستگاه، نوع تکنولوژی دستگاه مورد استفاده است. اینکه دستگاه از چه نوع تکنولوژی مه سازی برای تولید غبار دارویی استفاده می‌کند به نوع کاربر و داروی مورد استفاده بستگی دارد. هر چه ذرات غبار تولید شده توسط نبولایزر ذرات ریزتری باشند، به علت کمتر شدن چگالی دارو و نزدیکتر شدن به چگالی هوای طبیعی، موجب استفاده و استنشاق راحت‌تر دارو و به طبع، استفاده راحت‌تر از دستگاه می‌شود.
همچنین در هنگام خرید نبولایزر باید دقت کنید منبع تغذیه دستگاه به چه صورت تامین می‌شود. آیا دستگاه تنها یک منبع تغذیه دارد یا از چند طریق می‌توان برق مورد نیاز دستگاه را تامین کرد. دستگاه‌های با منبع تغذیه باتری یا شارژی را در تمامی محیط‌ها و بدون نگرانی بابت پریز برق می‌توان استفاده کرد. اما در دستگاه‌های برقی و دارای آداپتور هم نگرانی اتمام شارژ باتری وجود ندارد. دستگاه‌های شارژی و یا دو منبعه از این بابت که هر دو نگرانی را مرتفع می‌کنند انتخاب مناسب‌تری به نظر می‌رسند.
نکته پایانی که باید همواره مورد توجه قرار گیرد این است که دستگاه نبولایزر یک دستگاه و وسیله پزشکی است. این دستگاه قرار است برای افراد بیمار مورد استفاده قرار گیرد و مستقیما بر سلامت بیماران تنفسی تاثیر می‌گذارد. پس در انتخاب و خرید دستگاه نبولایزر نه تنها به موارد فوق بلکه به استانداردهای پزشکی در تولید دستگاه مانند گواهی‌نامه ISO13485 و استانداردهای الکتریکی تولید هم باید توجه کرد. اینکه کدام کشور مجوز فروش و استفاده از دستگاه را صادر کرده است هم می‌تواند به انتخاب دستگاه‌های پزشکی کمک کند.
همچنین باید توجه کنید تولید دستگاه‌های پزشکی با دستگاه‌های wellness متفاوت است. از این رو حتما دقت کنید که وسیله‌ای مانند بخور سرد کارکرد متفاوتی با نبولایزر که یک دستگاه جهت مصرف دارو است دارد. پس باید هر وسیله را در جایگاه درست و کاربرد خود استفاده کرد.