سوندهای ادراری در واقع یک لوله نازک توخالی هستند که معمولا برای خارج کردن ادرار از مثانه مورد استفاده قرار می‌گیرند. معمولا وقتی یک فرد به هر دلیل توانایی دفع ادرار را نداشته باشد، برای جلوگیری از آسیب به کلیه باید از سوند برای تخلیه ادرار استفاده کنیم.
در چه مواردی از سوند استفاده می‌شود؟
سوندها معمولا برای بسیاری از اختلالات ادراری، مشکلات یا انجام برخی آزمایش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، از جمله:
- قبل و بعد از عمل جراحی
- بیماران مسن که دچار بی اختیاری ادرار شده باشند
- بیماران دچار التهاب غدد پروستات که دفع طبیعی ادرار برای آن‌ها مشکل باشد
- بیماران دچار سنگ کلیه که مجاری ادراری آن‌ها به وسیله سنگ مسدود شده باشد
- بیمارانی که دچار آسیب نخاعی شده باشند
- گرفتن نمونه ادرار استریل
- اندازه گیری میزان ادرار باقی‌مانده در مثانه بعد از عمل دفع ادرار
- وارد کردن دارو از طریق مثانه
انواع سوند
سوندها بر اساس مدت قرارگیری و مکان قرارگیری با هم تفاوت دارند و هر نوع سوند کاربرد مخصوص به خودش را دارد. پزشک بر اساس شرایط بیمار و نوع درمان تشخیص می‌دهد از چه نوع سوندی باید استفاده کند. سوندها بر اساس نوع استفاده به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند که در ادامه به صورت مختصر توضیح می‌دهیم.
سوند فولی (Foley Catheter)
سوند فولی یا کاتتر فولی یک لوله نازک استریل است که درون مثانه قرار میگیرد. به دلیل اینکه سوند فولی معمولا برای مدت طولانی در مثانه قرار داده می‌شود، به آن سوند داخلی هم می‌گویند. در انتهای سوندهای فولی یک بالون یا حباب وجود دارد که وقتی سوند وارد مثانه می‌شود از مایع استریل پر می‌شود و مانع خارج شدن سوند از مثانه می‌شود.
سوند نلاتون (Catheter Nelaton)
کاتتر یا سوند نلاتون یکی از انواع سوندهای یکبار مصرف و موقت است که معمولا دارای جنس نرم‌تر و نازک‌تر از سوند فولی بوده و برای مواردی که تنها یکبار یا مدت محدود نیاز به استفاده از سوند باشد، به کار برده می‌شود.
کاندوم شیت (External Condom Catheter)
سوند کاندومی یا کاندوم شیت مخصوص آقایان بوده و همانند کاندوم پوشیده می‌شود و ادرار خارج شده از مثانه را به کیسه ادرار (یورین بگ) منتقل می‌کند. از آنجا که سوند کاندومی کاملا بیرون از فضای مثانه استفاده می‌شود به آن سوند بیرونی هم گفته می‌شود.
البته شاید انواع دیگری از سوند مانند سوند حالب، سوند فوق عانه یا سوند بنیکه را هم شنیده باشید که نسبت به سوندهای فولی، نلاتون و کاندوم شیت کاربرد کمتری دارند.
در ادامه بیشتر در مورد سوند فولی و کاربردهای آن صحبت می‌کنیم:
سوند فولی چیست؟
سوند فولی یا کاتتر فولی یک لوله تو خالیِ باریک و قابل انعطاف از جنس لاتکس، سیلیکون یا پلی وینیل کلرید (PVC) است که ادرار را از مثانه خارج کرده و به کیسه ادرار (یورین بگ) منتقل می‌کند. در انتهای سوند فولی یک بالون یا حباب قرار دارد که هنگام قرار گرفتن سوند در مثانه از مایع استریل پر شده و مانع از خروج سوند از مثانه می‌شود.
به دلیل اینکه سوند فولی برای مدت طولانی مورد استفاده قرار میگیرد معمولا به آن سوند دائمی، داخلی یا کاتتر جای گیرنده (Indwelling Catheter) هم گفته می‌شود.
جالب است بدانید سوند فولی اولین بار در دهه ۱۹۶۰ توسط یک جراح به نام فردریک فولی در ماساچوست ابداع شد، به همین دلیل به آن سوند فولی گفته می‌شود.
انواع سوند فولی
سوند فولی بر اساس جنس و شکل آن به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند.
انواع سوند فولی بر اساس جنس
- سوند فولی لاتکس
- سوند فولی پلی وینیل کلرید یا پی وی سی (PVC)
- سوند فولی سیلیکونی
انواع سوند بر اساس شکل
- سوند فولی مستقیم: دارای یک حفره کوچک است.
- سوند فولی دو راه (کاتتر احتباس): دارای یک بالون قابل باد شدن در نوک نزدیک به حفره یا سوراخ کاتتر است.
- سوند فولی سه راه: دارای سه خروجی که برای جمع آوری ادرار، تخلیه بالون و تزریق دارو به مثانه مورد استفاده قرار میگیرد.
- سوند فولی نوک خمیده: معمولا برای بیمارانی که دچار مشکل بزرگی غدد پروستات هستند استفاده می‌شود.
توجه کنید که پزشک بر اساس شرایط بیمار (حساسیت به مواد مختلف) و نوع درمان تصمیم میگیرد از کدام نوع سوند فولی استفاده کند.
سایزبندی سوند فولی
یکی از موارد مهم در استفاده از سوند فولی انتخاب سایز مناسب برای بیمار است، چنانچه از سوند با سایز مناسب استفاده نشود، می‌تواند به دیواره مجاری ادراری فشار وارد کند یا باعث نشت کردن ادرار هنگام خروج شود.
سوندهای فولی مانند سوندهای نلاتون بر اساس مقیاس گیج فرانسوی (Fr) سایز بندی می‌شود و هر سایز دارای رنگ مخصوص است. در جدول زیر می‌توانید از نحوه سایزبندی سوندهای فولی مطلع شوید:
تفاوت سوند فولی و سوند نلاتون
ممکن است برای خرید سوند فولی یا نلاتون دچار سردرگمی شوید و نتوانید تشخیص دهید کدام سوند برای بیمار مناسب‌تر است. در ادامه به ۴ تفاوت اصلی سوندهای فولی و نلاتون اشاره می‌کنیم که به تصمیم‌گیری بهتر شما کمک می‌کند.
- سوندهای فولی معمولا برای موارد طولانی مدت کاربرد دارند، در حالی که سوندهای نلاتون معمولا تنها برای یکبار مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- سوندهای فولی دارای یک حباب یا بالون بوده که بعد از ورود به مثانه پر شده و مانع از خروج سوند از مثانه می‌شود، در حالی که سوندهای نلاتون یک لوله مستقیم هستند.
- سوندهای فولی دارای پوشش هستند، در حالی که سوندهای نلاتون فاقد پوشش بوده و قبل از سونداژ باید به وسیله ژل‌های استریل روان‌سازی شوند.
- سوندهای نلاتون یکبار مصرف هستند، در حالی که سوندهای فولی را می‌توان پس از تخلیه کیسه دوباره استفاده کرد.
نکات مهم در استفاده از سوند فولی
استفاده از سوند فولی با وجود اینکه می‌تواند برای رفع مشکل دفع ادرار به افراد بیمار کمک کند مستلزم نکاتی است که اگر رعایت نشود ممکن است سلامتی فرد را به مخاطره بیندازد. یکی از مهمترین عوارض استفاده از سوند عفونت مجاری ادراری است که باید هنگام سوندگذاری به آن توجه شود.
یکی از مهمترین نکات در مورد استفاده از سوند فولی توجه به زمان تعویض سوند است. با وجود اینکه به سوند فولی سوند دائمی گفته می‌شود، به این معنی نیست که نیازی به تعویض آن وجود ندارد.
معمولا سوند داخلی حداکثر بعد از ۱۴ روز باید تعویض گردد. توجه کنید در صورت پاره یا آلوده شدن کیسه سوند فولی حداکثر ظرف ۴۸ ساعت باید با کیسه جدید جایگزین شود.
دقت کنید حتما برای استفاده از سوند فولی از سوند با اندازه مناسب برای بیمار استفاده کنید. کمی بالاتر به جدول سایزبندی سوند فولی اشاره کردیم.
دقت کنید برخی از بیماران به برخی از مواد مانند لاتکس حساسیت دارند، بنابراین قبل از خرید سوند مطمئن شوید که نوع مناسب برای بیمار را انتخاب کنید.
به دلیل اینکه مجاری ادراری بسیار مستعد عفونت است، حتما قبل از علمیات سونداژ از استریل بودن سوند و دست‌های خود مطمئن شود.
دقت کنید که کیسه ادرار (یورین بگ) باید پایین‌تر از سطح مثانه قرار داشته باشد، همچنین مطمئن شوید کیسه ادرار به لوله سوند فشار وارد نکند.
در صورت بروز هرگونه مشکلی مانند وجود خون در ادرار، سوزش شدید هنگام ادرار، درد در ناحیه شکم و کمر، ترشح مضر یا بوی بد، قرمزی یا تورم، تهوع و استفراغ یا سرگیجه باید صحت سوندگذاری مجددا بررسی شود.
از آنجایی که مجاری ادراری بسیار حساس است و عدم توجه به آن می‌تواند باعث بروز مشکلات جدی برای کلیه و مثانه شود، توصیه می‌کنیم حتما از برندهای معتبر استفاده کنید.