هر آنچه درباره اسپکولوم باید بدانید!
مطمئنا برای هر خانمی در زندگی پیش می‌آید که حتی یک مرتبه هم شده برای بررسی سلامت واژن یا تشخیص بیماری‌های زنان یا اطمینان از سلامت جنین در طول بارداری و معاینه واژینال به پزشک زنان مراجعه کند. معمولا برای باز نگهداشتن دهانه واژن و انجام بهتر معاینه، از دستگاهی به‌نام «اسپکولوم» (Speculum) استفاده می‌شود. جالب است بدانید اولین بار در «یونان باستان» از این وسیله برای انجام معاینات بانوان یا باز نگهداشتن رکتوم جهت «تنقیه» استفاده می‌شد. برای آشنایی بیشتر و دانستن کاربردهای این دستگاه مفید با ما همراه باشید.
اسپکولوم چیست؟
«اسپکولوم»، وسیله‌ای است که از آن برای کنار زدن بافت‌های داخلی و حفره‌ها و انجام بهتر معاینات یا نمونه‌برداری از رحم و گاهی انجام بهتر عمل‌های جراحی در قسمت‌های مختلف بدن و باز نگه داشتن حفره‌ها استفاده می‌شود. اسپکولوم انواع مختلفی دارد که هر کدام برای معاینه بخش‌های متفاوتی از بدن مانند دهان، بینی، گوش، رکتال و واژینال کاربرد دارند. «اسپکولوم واژن» پرکاربردترین نوع از این اسپکولوم‌ها بوده که بر حسب تشخیص پزشک، سایزهای متنوعی دارد. از برخی انواع اسپکولوم‌های ظریف برای معاینه‌های داخلی کودکان نیز استفاده می‌شود.
اسپکولوم اختراع کیست؟
همانطور که پیش از این اشاره شد، اسپکولوم برای اولین بار توسط پزشکی به نام «گالوان» در «یونان باستان» مورد استفاده قرار گرفت. در آن زمان برای انجام معاینات پزشکی یا راحت بودن زایمان طبیعی از اسپکولوم‌های چوبی برای باز نگه داشتن دهانه رحم و بررسی وضعیت جنین استفاده می‌شد. پس از آن نمونه‌های پیشرفته‌تر مانند اسپکولوم‌های فلزی در روسیه ساخته شد، اما تاریخچه اسپکولوم‌های پزشکی که امروزه از آن‌ها استفاده می‌شود، به سال ۱۸۳۶ و کشور «آمریکا» باز می‌گردد.
در سال ۱۸۳۶، فردی به نام «جیمز ماریون سیمز» که به او «پدر علم بیماری‌های زنان» هم گفته می‌شود، نوع ظریف و مقاومی از اسپکولوم‌های فلزی را ساخت که کار معاینه واژینال را بسیار راحت‌تر می‌کرد. جیمز خدمت‌های بسیار زیادی به پیشرفت علم بیماری‌های زنان کرد و با اختراع اسپکولوم‌های ظریف، درد و ترس معاینه اندام تناسلی زنان را از بین برد. تا پیش از این کار معاینه برای بسیاری از زنان بسیار سخت و دردآور بود و بسیاری به‌دلیل همین ترس از مراجعه به پزشکان سرباز می‌زدند، بهتر است بدانید بیماری‌های واژینال و رحمی و عدم رسیدگی به موقع آن‌ها، مسائلی مانند شرم و حیا یا دردآور بودن معاینه در آن زمان عامل مرگ و میر و بسیاری از زنان در جهان بود و «جیمز سیمز» با اختراع این وسیله کمک بسیار زیادی به جامعه زنان جهان کرد.
اسپکولوم‌های پزشکی که جیمز اختراع کرد تاکنون تغییرات بسیار زیادی کرده و بسیار پیشرفته‌تر و ظریف‌تر شده است.
بعدها به دلیل احتمال بالای انتقال عفونت‌های واژینال و بیماری‌های مقاربتی در زنان با استفاده از اسپکولوم‌های فلزی، اسپکولوم‌های پلاستیکی و مقاوم و یکبار مصرف وارد بازار کالاهای پزشکی شد.
انواع اسپکولوم‌ها
اسپکولوم‌ها انواع، سایز و جنس‌های مختلفی دارند که هر کدام به منظور ویژه‌ای طراحی شده است. از جمله انواع اسپکولوم‌های پزشکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
۱. اسپکولوم واژینال
این نوع اسپکولوم که پرکاربردترین نمونه در میان محصولات مشابه است، مخصوص معاینه واژینال، انجام آزمایش‌هایی مانند «پاپ اسمیر» و نمونه برداری از مخاط درون رحم یا دهانه رحم استفاده می‌شود. اسپکولوم عضو ثابت مطب‌های پزشک زنان و زایمان است و کمک بسیار زیادی به تسهیل روند زایمان طبیعی می‌کند.
دو نوع اسپکولوم واژینال وجود دارد، که عبارتند از :
اسپکولوم سنگین (Weighted Speculum): این نوع اسپکولوم برای کنار زدن دیواره خلفی واژن مناسب بوده و از جنس فولاد ضد زنگ ساخته شده یا با «کروم» روکش می‌شود. علاوه‌بر این، اسپکولوم‌های سنگین دارای تیغه‌های متنوعی هستند که پزشک بسته به شرایط بیمار می‌تواند آن را بلند، کوتاه، باریک یا پهن کرده و درد معاینه را برای بیمار کاهش دهد.
اسپکولوم گریوز (Graves Speculum): این دسته از اسپکولوم‌های واژینال به صورت یکبار مصرف پلاستیکی یا فلزی به دو شکل ساده و پیچی ساخته می‌شوند. کاربرد اصلی آن‌ها باز کردن دهانه رحم، کنار زدن بافت‌های داخلی است. این اسپکولوم‌های دارای سایزبندی و تیغه‌های کوچک، متوسط و بزرگ هستند.
توجه: برای معاینه دوشیزگان و خانم‌های باکره، به‌منظور عدم آسیب به پرده بکارت از انواع بسیار ظریف اسپکولوم استفاده می‌شود که هیچ‌گونه آسیبی به بکارت خانم‌ها وارد نمیکند. بنابراین اگر دچار مشکل زنانگی هستید، بهتر است بدون ترس، هرچه سریع‌تر به پزشک زنان مراجعه کرده و اجازه دهید پزشک با مهارت خود نمونه‌برداری را انجام داده و به‌جای درگیر شدن با مشکلات بعدی به دلیل ترس از اسپکولوم و آسیب به بکارت مشکل خود را پنهان نکنید. بیماری‌های زنان و مشکلات مربوط به شرم و حیا عامل مرگ و میر بسیاری از زنان در جهان است.
همانطور که اشاره کردیم، اسپکولوم‌های واژن هم به صورت پلاستیکی و هم فلزی ساخته می‌شود. اسپکولوم پلاستیکی یکبار مصرف بوده، اما اسپکولوم فلزی را می‌توان چندین مرتبه استفاده کرد البته باید دقت داشت که اسپکولوم‌های فلزی پس از هر بار معاینه به صورت کامل ضدعفونی شوند. در نمونه‌های جدید اسپکولوم‌های پزشکی یک چراغ کوچک هم روی این وسیله تعبیه شده که کار معاینه بافت‌های داخلی را بسیار راحت‌تر می‌کند.
مزیت وجود همین چراغ کوچک در اسپکولوم‌های پزشکی آن است که به پزشک کمک می‌کند با تابش نور مستقیم به راحتی رنگ عفونت یا ترشحات داخلی و بافت‌های آسیب دیده را تشخیص دهد. همچنین نمونه‌های پیشرفته‌تری از این اسپکولوم‌های ساخته شده که علاوه بر چراغ، قابل سایزبندی و تنظیم بوده و باعث ایجاد ناراحتی در هنگام معاینه واژینال نمی‌شود. اسپکولوم‌های جدید در دو نوع «پیچی» و «دلفینی» ساخته می‌شوند و شما به راحتی می‌توانید آن را از داروخانه‌ها یا فروشگاه‌های آنلاین لوازم پزشکی معتبر مانند «هلثیوم» خریداری کنید.
۲. اسپکولوم چشمی
اسپکولوم چشمی به صورت ویژه در انجام عمل‌های جراحی مربوط به چشم مانند «لیزیک» کاربرد دارد و از آن برای باز نگه داشتن پلک‌های بالا و پایین استفاده می‌شود. با کمک اسپکولوم‌های چشمی پلک بالا و پایین فرد ثابت و باز نگه داشته می‌شود و فرد می‌تواند به بالا و پایین نگاه کند اما نمی‌تواند پلک بزند، به‌همین دلیل پزشک به راحتی می‌تواند عمل جراحی یا لیزر را انجام دهد.
۳. اسپکولوم بینی
از این نوع اسپکولوم به صورت گسترده در عمل‌های زیبایی بینی،«رینوپلاستی» و جراحی مربوط به سینوس و رفع تیغه بینی استفاده می‌شود. به کمک اسپکولوم بینی می‌توان دیواره‌های آن را کنار زد تا حفره‌های بینی به‌خوبی دیده شود. این اسپکولوم‌ها در ۳ سایز کوچک، متوسط و بزرگ به صورت پلاستیکی و فلزی قابل تهیه هستند.
۴. اسپکولوم گوش
اسپکولوم گوش، مخصوص معاینه و اطمینان از سلامت پرده گوش یا تشخیص وجود سوراخ در پرده، بررسی عفونت‌های آن و وجود اشیاء خارجی در گوش است. این نوع از اسپکولوم‌ها بسیار ظریف و کوچک بوده و به صورت یکبار مصرف و پلاستیکی تهیه می‌شوند. معمولا اسپکولوم‌های گوش دارای چراغ هستند که با تابش مستقیم نور به موضع مورد نظر، اجازه می‌دهند پزشک کار معاینه را راحت‌تر انجام داده و تشخیص دقیق‌تری داشته باشد.
اسپکولوم گوش، وسیله‌ای قیفی شکل و کاملا یکبار مصرف از جنس «پلی پروپیلن» پزشکی بوده که هرگز نباید از آن برای دو مرتبه معاینه استفاده کرد.
۵. اسپکولوم دهانی
اسپکولوم دهانی در دندانپزشکی و حین عمل جراحی حلق و لوزه بسیار کاربرد دارد. به کمک این وسیله دهان بیمار در طول معاینه یا عمل جراحی باز نگه داشته می‌شود و پزشک به راحتی می‌تواند کار خود را انجام دهد. در موارد به‌خصوص از اسپکولوم دهانی برای جلوگیری از گاز گرفتن زبان در واکنش‌های ناخودآگاه حین عمل جراحی یا پس از آن نیز استفاده می‌شود.
۶. اسپکولوم کودکان
نوع بسیار ظریف و کوچکی از اسپکولوم وجود دارد که به صورت ویژه برای معاینه و باز کردن بافت‌های داخلی نقاط مختلف بدن بیماران به‌خصوص مهبل و واژن کودکان و نوزادان استفاده می‌شود. پیش از این هم اشاره کردیم که از این نوع اسپکولوم برای معاینه واژن دوشیزگان نیز استفاده می‌شود.
۷. اسپکولوم بایوالو
از این نوع اسپکولوم‌ها که طراحی ویژه‌ای دارند، مخصوص انجام عمل‌های جراحی واژینال هستند. طراحی اسپکولوم «بایوالو» بسیار متفاوت است. این اسپکولوم دارای دو دهانه بوده که کمک می‌کند دهانه رحم و واژن کاملا باز شده و برای مدت طولانی در همین حالت باقی بماند. این مزیت به پزشک این اجازه را می‌دهد که با دست آزاد دیگرش خیلی راحت و دقیق کارهای مربوط به عمل جراحی یا معاینه را انجام دهد.
این اسپکولوم‌ها دارای محلی برای تجمع خون و ترشحات واژینال نیز هستند. این وسیله در حین عمل‌های جراحی ساده مانند «فریز کردن» در مواجه با گازهای سرد (کرایو) یا اجسام داغ مقاوم بوده و دسته‌ای بلندی دارد که کمک می‌کند چرخش وسیله درون واژن خیلی راحت‌تر و ساده‌تر انجام شود.
کاربردهای اسپکولوم واژینال
مهم‌ترین کاربرد اسپکولوم واژینال، در انجام «بایوپسی» (Biopsy) یا نمونه‌برداری از مخاط دهانه، گردنه و داخل رحم است. معمولا برای تشخیص بیماری‌های زنان، پزشک مخصوص با استفاده از اسپکولوم‌های بهداشتی و یکبار مصرف دهانه رحم را باز کرده و به کمک وسایل پزشکی مقداری از مخاط بافت موردنظر را به‌عنوان نمونه بر می‌دارد.
نمونه برداری از دهانه رحم بسته به میزان آسیب دیدن بافت‌ها می‌تواند دردناک باشد. بهتر است بدانید نمونه برداری دهانه رحم هیچ آسیبی به پرده بکارت وارد نکرده و تنها ممکن است باعث کمی انقباض یا احساس فشار در بیمار شود.
در صورتی که پزشک نیاز به نمونه‌برداری از بافت‌های بیشتر داشته باشد، معمولا از محلول‌های شیمیایی یا بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود.
از دیگر کاربردهای مهم اسپکولوم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
- تست پاپ اسمیر : نمونه برداری از مخاط رحم جهت تشخیص بیماری‌های زنان
- تست فیبرونکتین جنینی : نمون‌برداری مخاط گردنه رحم و دهانه آن به‌منظور بررسی میزان پروتئین غشاهای جنینی جهت جلوگیری از مشکلاتی مانند زایمان زودرس و سقط جنین
- کولپوسکوپی : این وسیله برای بررسی بافت‌های داخلی وارد واژن شده و پزشک به‌راحتی می‌تواند عفونت‌های لگنی و رحمی، بافت‌های آسیب دیده از سرطان دهانه رحم، زگیل تناسلی و غیره را تشخیص دهد. معمولا مرحله بعد از پاپ اسمیر در صورت وجود مشکلات زنانگی، «کولپوسکوپی» است. برای انجام این کار دهانه رحم را با استفاده از اسپکولوم فلزی باز نگه داشته و «کولپوسکوپ» که شبیه دوربین است وارد واژن می‌شود.
نحوه کار با اسپکولوم واژینال
بهتر است بدانید که انجام معاینات زنان هیچ ترسی ندارد و اگر احساس خجالت یا درد می‌کنید این مورد را حتما با پزشک خود مطرح کرده و از او راهنمایی بخواهید. اسپکولوم وسیله‌ای استریل شده با «گاز اتیلن اکساید» است بنابراین از این که با معاینه پزشک ماهر دچار عفونت شوید، ترسی نداشته باشید.
نحوه کار با اسپکولوم واژینال به این صورت است که باید روی تخت معاینه قرار گرفته و پزشک پس از آرام کردن شما، به کمک پیچ‌های تعبیه شده روی اسپکولوم خیلی راحت، ساده و بدون درد دهانه واژن را برای نمونه‌برداری باز می‌کند.
می‌توانید برای راحت‌تر شدن روند معاینه، نفس عمیق کشیده، موزیک گوش دهید و عضلات خود را شل کنید. اگر امروز دچار بیماری خاص یا دردهای لگنی هستید و به‌دلیل ترس از معاینه یا مسائلی مانند شرم و حیا به پزشک زنان مراجعه نمیکند، بعدها باید درد بیماری‌های بیشتر مانند «سرطان دهانه رحم» یا «نازایی» و «اندومتریوز» (خوره رحم) را به جان بخرید. بسیاری از این بیماری‌ها با مراجعه سریع به پزشک قابل درمان بوده و نیاز به انجام عمل‌های سنگین پزشکی ندارد. تنها با یک نمونه برداری ساده خیلی راحت از سلامت واژن و دستگاه رحم خود می‌توانید اطمینان حاصل کنید.
نکات لازم پیش از انجام معاینه واژینال
- در صورتی که سردی اسپکولوم شما را اذیت می‌کند، می‌توانید از پزشک بخواهید پیش از انجام معاینه اگر اسپکولوم فلزی است، آن را کمکی گرم کند.
- برای انجام بهتر معاینه و تشخیص دقیق؛ بهتر است ۲ روز پیش از معاینه فعالیت جنسی و نزدیکی نداشته و از «تامپون» (نوار بهداشتی‌های داخلی) یا داروهای «اینترا واژینال» (درون واژنی) استفاده نکنید. این موارد می‌تواند باعث پنهان ماندن سلول‌های آسیب دیده شود.
- بهتر است معاینه واژینال را پس از دوران قاعدگی انجام دهید. وارد شدن جسم خارجی به واژن در این دوران می‌تواند عفونت را تشدید کند.
- اگر پس از استفاده از اسپکولوم دچار لکه‌بینی یا خونریزی شدید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
- برای انجام معاینه، حتما به پزشک زنان و زایمان یا کارشناس مامایی مراجعه کرده و از وارد کردن هرگونه شی خارجی برای انجام معاینات پزشکی توسط افراد غیر ماهر یا آموزش ندیده جدا خودداری کنید.