ژل الکترود چیست؟
ژل الکترود یا ژل رسانا یک ماده شفاف و قابل حل در آب است که در فاصله بین پوست بدن و پروب (قسمتی از دستگاه که معمولا به شکل سیم رابط است و کار انتقال جریان الکتریکی را انجام می‌دهد)، دستگاههای ثبت نوار قلبی و ثبت نوار مغزی قرار می‌گیرد و باعث می‌شود جریان الکتریکی به آسانی به سمت بدن هدایت شود تا امکان ثبت امواج و سیگنالها برای دستگاه فراهم شود. در واقع فردی که مسئول انجام دادن آزمایش است باید ابتدا ژل رسانا را بر روی ناحیه مورد نظر بمالد و به خوبی آن را در سطح مورد نظر پخش کند و سپس الکترودها را بر روی بدن قرار دهد و آزمایش را انجام دهد.
در هنگام انجام آزمایش، اختلاف میزان چگالی بین دو الکترود دستگاه باعث ایجاد گرما و در نتیجه سوزش بافتها می‌شود و به همین خاطراستفاده از ژل الکترود در محل اتصال الکترود به بدن ضروری است تا از سوزش و آسیب احتمالی به بافت پوست جلوگیری شود.
ژل الکترود در چه مواردی استفاده می‌شود؟
در انجام آزمایش‌های مختلفی مانند گرفتن نوار قلب، نوار مغز، تست نوار عضلانی، فیزیوتراپی، لیزردرمانی و… از ژلهای رسانا یا الکترود استفاده می‌شود.
- ثبت نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی (Electroencephalography) به ثبت فعالیت‌های الکتریکی مغز گفته می‌شود. در این آزمایش که برای کاربردهای تشخیصی و تحقیقاتی انجام می‌شود، سیگنالهای مغز توسط الکترودهایی که به سر انسان متصل میشوند، ثبت شده و بر روی کاغذ چاپ می‌شود. در نهایت نتیجه آن توسط فرد متخصص مورد بررسی و آنالیز قرار می‌گیرد. ژل الکترود در این آزمایش برای تقویت سیگنالها و همچنین حذف نویزهای موجود استفاده می‌شود.
- نوار قلبی یا الکتروکاردیوگرام (Electrocardiogram) آزمایشی است که در آن به وسیله‌ی الکترودها عضله قلب را تحریک میکنند و تغییرات پتانسیل الکتریکی آن را اندازهگیری میکنند. الکترودها در نقاط مختلفی از بدن قرار می‌گیرند و از استفاده از ژل الکترود ارسال سیگنالها را به دستگاه نوار قلب ممکن می‌سازد.
- در تست نوار عضلانی یا الکترومیگرافی (EMG) نحوه فعالیت عصب و عضله در کنار هم مورد بررسی قرار می‌گیرد و در تشخیص بسیاری از بیماری‌های عصبی و عضلانی کاربر دارد. در این آزمایش عصب تحریک می‌شود و توسط الکترودهای گیرنده که بر روی بدن قرار گرفته‌اند سرعت انتقال و هدایت پیام‌های عصب مورد بررسی قرار می‌گیرد. از ژل الکترود هم برای جلوگیری از سوزش بافت بدن و کمک به انتقال سیگنالها به دستگاه استفاده می‌شود.
- علاوه براین از ژل الکترود برای آزمایش‌ها و درمان بیماری‌ها در زمینه فیزیوتراپی و لیزردرمانی استفاده می‌شود.
آیا استفاده از ژل الکترود ضروری است؟
استفاده از ژل الکترود در هنگام آزمایش از آن جهت مهم و ضروری است که الکترودهای متصل به بدن برای ضبط فعالیت‌های الکتریکی نیاز به یک تسهیل‌کننده و رسانای قوی دارند تا اطلاعات و سیگنالهای دریافتی به راحتی و درستی توسط دستگاه ثبت شوند و پزشک و یا فرد مسئول آزمایشگاه بتواند نتایج درستی را توسط دستگاه دریافت کند. به علاوه در هنگام انجام آزمایش، ممکن است گرما و انرژی که در دو سطح الکترود به خاطر تفاوت در میزان چگالی دو سطح وجود دارد، باعث آسیب جزئی به پوست شود که استفاده از ژل الکترود از این مورد پیشگیری می‌کند.
ویژگی‌های یک ژل الکترود خوب چیست؟
- کاملا شفاف و محلول در آب است.
- رسانای بالای صوت و حرارت است.
- فاقد الکل است.
- فاقد نمک و اسانس است.
- ایجاد حساسیت و آلرژی نمی‌کند.
- دارای غلظت و چسبندگی مناسب است.
- روان و فاقد اثرات چربی است.
- به آسانی پاک می شود.
شرایط نگهداری ژل الکترود
ژلهای الکترود باید در محیط خشک و دمای کمتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد و دور از تابش مستقیم آفتاب نگهداری شوند و همچنین باید از آنها در برابر سرمای زیاد و یخ‌زدگی محافظت کرد. این محصول تنها برای استعمال خارجی و بر روی سطح پوست طراحی شده است و در شرایط نگهداری مناسب می‌توان از ژلهای رسانا تا 5 سال پس از تولید استفاده کرد.
آیا ژل الکترود همان ژل سونوگرافی (Ultrosonic) است؟
ژل الکترود و ژل اولتراسوند که برای دستگاههای سونوگرافی مورد استفاده قرار می‌گیرد با هم تفاوت دارند. اگر در هنگام سونوگرافی از ژل سونوگرافی استفاده نشود، نتایج سونوگرافی با چند دقیقه تاخیر قابل دریافت است اما اگر ژل الکترود در هنگام آزمایش مورد استفاده قرار نگیرد و یا در محل مناسب قرار نگیرد، امکان استفاده از دستگاه دفیبریلاتور (Defibrillator) که وظیفه‌اش ایجاد شوک و انتقال امواج است وجود ندارد و در مواردی هم ممکن است به علت گرمای الکترود به پوست بدن آسیب برسد.
چگونه باید از ژل الکترود استفاده کرد؟
برای انجام دادن یک آزمایش به مقدار زیادی از ژل رسانا نیاز نیست، فقط به اندازه‌ای که پوست بدن و سطح نازکی از الکترود مرطوب شود کافی است. باید به این نکته دقت داشت که استفاده بیش از حد از ژل باعث می‌شود پوست بیش از اندازه لیز و لغزنده شود و الکترود نتواند به طور ثابت بر روی آن قرار بگیرد و در روند ثبت سیگنالها اختلال ایجاد شود. در همین راستا اگر بر روی پوست کمتر از مقدار لازم ژل مالیده شود، استفاده از دستگاه میسر نیست و ممکن است حرارت الکترود به بافت بدن آسیب بزند.
آیا استفاده از ژلهای الکترود عوارض دارد؟
ژل الکترود کاملا بیخطر است و استفاده از این ژل هیچ‌گونه آسیبی به بافت بدن نمی‌رساند. علاوه بر بیخطر بودن آن برای سلامت انسان، کوچک‌ترین صدمه‌ای به وسایل پلاستیکی، فلزی، الیاف طبیعی و مصنوعی آزمایشگاه یا محل استفاده هم نمی‌زند. ژل رسانا به آسانی با حوله و دستمال مرطوب پاک می‌شود و هیچ اثری از آن بر روی پوست باقی نمی‌ماند. در ایران ژلهای مورد استفاده در بیمارستانها و آزمایشگاه‌ها ابتدا تست میشوند و توسط متخصصین قلب و تصویربرداری مورد تائید قرار می‌گیرند و علاوه بر آن باید از وزارت بهداشت، درمان و پزشکی ایران مجوز دریافت کنند.
آیا می‌توان از وازلین (Vaseline) به عنوان ژل الکترود استفاده کرد؟
وازلین که در واقع نام تجاری یک نوع ژله پترولیومی است به عنوان روانکننده شناخته می‌شود و همچنین به عنوان مرطوب‌کننده پوست مورد استفاده قرار می‌گیرد. وازلین رسانایی الکتریکی هم دارد و از این جهت مشابه ژل الکترود است اما این دو محصول تفاوت ساختاری با یکدیگر دارند و استفاده از وازلین به جای ژل الکترود به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.