سوند معده چیست؟ (nasogastric tube یا NG tube)
گاهی برای برخی از افراد پیش می‌آید که نمی‌توانند به صورت طبیعی و از طریق دهان، مقدار غذا و کالری لازم را دریافت کنند. به همین دلیل اگر غذا با حجم مناسبی به بدن آنها نرسد، سیستم ایمنی بدنشان ضعیف شده و توان مقابله با بیماری‌ها را نخواهند داشت. درصورت بروز این مسئله باید از یک وسیله کمکی استفاده کرد تا فرد بتواند در مواقع ناتوانی از آن برای دریافت تغذیه مناسب استفاده کند. همچنین گاهی برخی از بیماران دچار مسمویت غذایی یا خونریزی معده می‌شوند و باید سریعا خون و دیگر مایعات از بدن آنها خارج شود.به همین دلیل پزشکان و متخصصان از وسیله‌ای به نام سوند معده استفاده می‌کنند.
سوند معده یک لوله نازک و بلند است که مواد غذایی و دارویی را از طریق بینی بیمار به معده او منتقل می‌کند. این لوله بسیار انعطاف‌پذیر است و برای سنین مختلف تولید می‌شود. بنابراین شما می‌توانید از سوند معده اطفال، هم برای نوزادان و هم برای کودکان استفاده کنید. به علاوه، برخی افراد پس از ترخیص از بیمارستان باید از سوند معده استفاده کنند، پس شما می‌توانید در صورت آموزش دیدن این کار را در منزل انجام دهید.
سوندها محلول‌های مختلف را از طریق یک پمپ الکتریکی یا قطره‌ریز، وارد معده فرد می‌کنند و از طرفی می توانند با استفاده از سرنگ و دستگاه ساکشن، گاز و مایعات را از معده افراد خارج کنند. تغذیه با استفاده از سوند معده را «گاواژ» می‌نامند و غذا باید به شکل مایع باشد تا به راحتی در داخل لوله حرکت کند. این عمل به دو صورت کوتاه مدت یا بلند مدت انجام می‌شود، اما در بیشتر مواقع فرد فقط مدت کوتاهی به سوند معده احتیاج دارد و سپس شرایط به حالت طبیعی باز می‌گردد.
کاربرد سوند معده برای چه بیمارانی است؟
- تغذیه بیماران بیهوش و نیمه بیهوش
- بیماران دارای اسهال غیر قابل کنترل
- افرادی که از راه دهان و به شکل طبیعی کالری لازم را دریافت نمی‌کنند.
- افرادی که به گردش خون ایسکمی روده مبتلا هستند.
- بیماران دارای پانکراتیت و فیستول‌های روده‌ای
- افراد مبتلا به انسداد کامل مکانیکی روده
- بیماران مبتلا به نارسایی کبد و کلیه
- نوزادان زودرس
- بیماران دارای عفونت‌های حاد و مزمن
- سوختگی‌های شدید
نحوه گذاشتن سوند معده و استفاده از آن
- ابتدا دست‌های خود را به خوبی بشویید و ضدعفونی کنید.
- سر لوله را در یکی از سوراخ‌های بینی بگذارید و آن را خیلی آرام وارد مسیر بینی کنید، برای راحتی کار می‌توانید سر لوله سوند معده را به ژل روان‌کننده آغشته کنید.
- پیشنهاد می‌شود که اگر خودتان آموزش سوندگذاری معده را ندیده‌اید، عمل قرار دادن آن را در بیمارستان انجام داده و از یک پرستار یا پزشک کمک بگیرید. در غیر این صورت ریسک ورود مواد غذایی به ریه افزایش می‌یابد و بسیار خطرناک است.
- تخت یا بالشت فرد را طوری بالا بیاورید که او در وضعیت نیمه نشسته یا نشسته قرار بگیرد.
- باید مراقب باشید که غذا به ریه فرد منتقل نشود. برای امتحان می‌توانید با سرنگ کمی از محتویات معده را داخل آن بکشید اگر محتویات معده به داخل سرنگ کشیده نشدند پس احتمالا لوله به درستی درون معده جای نگرفته و باید این مورد را بررسی کنید.
- ترشحات معده به رنگ سبز هستند. بنابراین بعد از اطمینان از درست قرارگرفتن سوند در معده، سوند را خم کنید تا هوا وارد معده فرد نشود.
- پیستون سرنگ را جدا کنید و سرنگ را به انتهای لوله وصل کنید.
- 30 تا 50 سی‌سی آب داخل سرنگ بریزید تا لوله شسته شود و پیش از اتمام آب، وعده غذایی را داخل سوند بریزید.
- پس از تمام شدن غذا، دوباره 30 تا 50 سی‌سی آب را داخل سوند بریزید و آن را بشویید.
- پیش از اتمام آب، سوند معده را با انگشتان خود ببندید و سرنگ را جدا کنید. پس از متصل نمودن پیستون به سرنگ، دوباره آن را به سر لوله متصل کنید تا هوا به داخل معده وارد نشود.
- پس از اتمام گاواژ از بیمار بخواهید که در همان حالت نیمه نشسته قرار داشته باشد که خطر ورود مواد غذایی به داخل ریه‌ها از بین برود.
نکته: سوند معده دارای اندازه و سایزهای مختلف است که با توجه به سن فرد و نوع بیماری به کار می‌رود. همچنین هنگام خرید سوند معده باکیفیت، به بسته بندی آن دقت کنید. این وسیله باید حتما استریل باشد و از به کار بردن سوندهای استفاده شده یا بسته‌های غیر استاندارد، خودداری کنید.
نحوه جدا کردن سوند معده
- پیش از خروج آن، لوله را با ۱۰ میلی‌لیتر آب یا سرم فیزیولوژی بشویید.
- هنگام خارج کردن لوله دستکش بپوشید.
- ابتدا خیلی آهسته حدود 15 سانتی‌متر لوله را خارج کنید تا به مری برسد. سپس باقیمانده لوله را سریع از سوراخ بینی به بیرون بکشید.
- همان‌طور که سوند را بیرون می‌کشید آن را داخل یک دستمال قرار دهید تا به بیمار حسی ناخوشایند دست ندهد و همچنین از کثیف شدن لباس بیمار و شما جلوگیری شود.
- بعد از خارج شدن لوله، حتما از دهانشویه استفاده شود.
نکته: در صورتی که لوله به راحتی خارج نمی‌شود، اصلا هیچ فشاری وارد نکنید. بهتر است سریعا از پزشک کمک بگیرید.
در هنگام استفاده از سوند معده به نکات زیر توجه کنید:
- پیش از غذا رسانی باید بررسی شود که بیشتر از ۱۰۰ سی‌سی غذا در معده نباشد. در این صورت تغذیه بیمار در آن وعده ضروری نیست. برای امتحان کردن این مورد از سرنگ کمک بگیرید، محتویات معده را بکشید و سپس به معده برگردانید.
- اگر گاواژ را زمان ناشتا بودن انجام می‌دهید، سعی کنید که این کار را با مقداری آب ساده، سرم قندی یا آبمیوه شروع کنید.
- بنا بر تجویز کارشناس تغذیه می‌توانید در هر چند ساعت یکبار عمل گاواژ را انجام دهید. اما به طور معمول بهتر است که در شروع از حجم ۵۰ سی‌سی در هر ۴ ساعت استفاده کنید. سپس می‌توانید کم‌کم هر چهار ساعت ۲۵ سی‌سی اضافه نمایید.
- جهت بستن لوله از فشار انگشتان خود استفاده کنید، زیرا این کار باعث می‌شود تا هوا به معده ورود پیدا نکند.
- مایع مورد نظر باید خیلی آرام و بین ۱۰ الی ۱۵ دقیقه به معده فرد تزریق شود.
- سرنگ باید حتما در محل انتهایی سوند معده قرار بگیرد.
- غذا و خوراکی نباید خیلی سرد یا گرم باشد، پس پیش از انجام این کار مواد غذایی را از ۴۵ دقیقه قبل در محیط قرار دهید تا با محیط هم‌دما شوند.
- در اضافه کردن غذا اصلا اصرار نکنید. هر بیمار با توجه به شرایط خاص خود تنها به حجم مشخصی از غذا یا دارو نیاز دارد.
- ابتدا باید قرص‌ها را به خوبی بکوبید و در آب حل کنید، در غیر این صورت ممکن است در داخل سوند معده گیر کند و باعث انسداد آن شود. البته باید از دکتر داروساز سوال کنید که کدام قرص‌ها را می‌توان به طور کامل له کرد، تا مشکلی پیش نیاید.
- داروها در زمان‌های مختلفی به همراه غذا یا در زمان ناشتایی باید مصرف شوند پس این مورد را هم از پزشک بپرسید.
- اگر لوله دچار انسداد شد بهتر است آن را با آب گرم شستشو دهید.
- در صورت برطرف نشدن انسداد، عمل گاواژ را متوقف نمایید.
- برای بسیاری از بیماران مخصوصا سالمندان، ضروری است که شما قبل و بعد از غذارسانی فشار داخل شکم را کاهش دهید. برای این کار باید در لوله را باز نگه دارید تا غذا یا دارویی که به شکل مایع آماده شده‌است، به درون معده برود. البته مدت باز نگه داشتن آن را پزشک باید تجویز کند. این کار را خیلی آرام انجام دهید، وگرنه رفلاکس مری به معده افزایش می‌یابد.
عوارض سوند معده
- درد و زخم شدن بینی
- نکروز غضروف بینی و ترومای بینی
- فارنکس و لارنکس
- انسداد لارنگوتراکئال
- خونریزی و پرفوراسیون
- آسپیراسیون ریوی
- مشکلات تنفسی
- آئروفاژی
چه زمانی باید استفاده از سوند معده را متوقف کنید؟
- در صورت بروز مشکل تنفسی
- خروج لوله از معده
- در صورت عدم اطمینان از جای‌گیری صحیح
- در صورت طولانی شدن یبوست، اسهال، خشکی دهان، رنگ تیره ادرار، تهوع و بوی بد ادرار
- در صورت علایم خونریزی معده یا علائمی مثل استفراغ، مدفوع خونی یا ترشحات خونی
برای مراقبت بهتر از بینی و دهان موارد زیر را انجام دهید:
- هر روز بینی را با استفاده از اپیلکاتور با سر پنبه‌ای تمیز کنید.
- اگر فشارِ روی بینی باعث زخم می‌شود، بهتر است که محل ثابت شدن سوند معده را به شکل روزانه یا هر زمانی که شل شده بود، تعویض کنید.
- مطمئن شوید که چسب روی بینی محکم است.
- در صورت امکان خوب است که بیمار روزانه دو بار دندان‌های خود را مسواک بزند.