همگی میدانیم که اشتباهات در مصرف دارو تا چه اندازه می‌تواند برای بیمار خطر آفرین باشد. قطعا برای یک بار هم که شده از یک پزشک یا اطرافیان کلمه تداخلات دارویی را شنیده ایم. قطعا گاهی برای مصرف داروهای تجویز شده به این مشکل رسیده‌ایم که دارو را در نوبت قبلی استفاده کرده‌ام یا خیر. این‌ها تنها بخش کوچکی از مشکلاتی است که در مواجهه با مصرف دارو با آن روبرو بوده‌ایم. به همین منظور، برخی شرکت‌های تولید کننده تجهیزات پزشکی، وسیله‌ای به نام تقویم دارویی را تولید کردند تا اینگونه مشکلات که اغلب در سالمندان یا افراد با سابقه پرتی حواس دیده می‌شوند را کاهش دهند.
تقویم دارویی چیست؟
تقویم دارویی یک وسیله کاربردی برای افرادیست که به هر دلیل باید داروهای خود را در روز یا نوبت‌های چندگانه استفاده کنند اما احتمال فراموشی یا خطا در مصرف تعداد و نوبت استفاده از داروها در آنها بالا است. این وسیله در واقع یک جعبه است که به قسمت‌های مختلف تقسیم بندی شده است (یک جعبه چند قسمتی است) و بسته به نوع تقویم دارویی که روزانه است یا هفتگی، روی درب هر قسمت، نوبت یا روز مربوطه نوشته شده است. پس تقویم دارویی در واقع یک جعبه در ظاهر ساده اما با کاربردی نیمه هوشمند است که می‌تواند به پیشگیری از فراموش شدن داروها و تداخلات دارویی کمک کند.
انواع تقویم دارویی
تقویم‌های دارویی در انواع مختلفی تولید و ارائه می‌شوند و تنوع بسیار بالایی دارند. ساده‌ترین نوع تقویم دارویی، تقویم دارویی 2 خانه است که یک جعبه دو قسمتی است. بر روی این جعبه دو نوبت صبح و شب یا صبح و عصر نوشته شده و برای افرادی که تنها دو نوبت دارویی تکرار پذیر دارند مناسب است. اما بعد از این نوع تقویم، تقویم‌های دارویی دیگری که تعداد خانه‌های بیشتری دارند، مطرح می‌شوند. تقویم‌های دارویی بیش از 3 خانه به دو نوع تقویم دارویی روزانه و تقویم دارویی هفتگی تقسیم بندی می‌شوند. ساده ترین نوع تقویم دارویی هفتگی، شامل هفت خانه است که بر روی هر یک از خانه‌ها نام یکی از روزهای هفته آورده شده است. تقویم‌های دارویی پیچیده‌تر یک سطر یا یک ستون را به روز هفته اختصاص داده‌اند و ستون یا سطر دیگر را برای تعداد نوبت روزانه داروها در نظر گرفته اند. به عنوان مثال ممکن است یک تقویم دارویی هفتگی-روزانه در روز شنبه 2 یا 3 خانه برای داروهای نوبت صبح روز شنبه، نوبت عصر روز شنبه و یا نوبت شب روز شنبه باشد. اینگونه بیمار با دقت بالاتری می‌تواند داروهای مصرفی خود را دریافت کند.
از انواع دیگر تقویم‌های دارویی می‌توان به تقویم‌های دارویی دارای آلارم یا همان زنگ هشدار اشاره کرد. این مدل تقویم دارویی برای افرادی که ممکن است اوقات و ساعات روز را باهم اشتباه بگیرند یا فراموش کنند که باید دارو را مصرف کنند، مناسب است. این مدل دستگاه، قابلیت تنظیم ساعت را برای مصرف داروهای مختلف دارد و در راس ساعت برای استفاده از داروها زنگ را به صدا در می‌آورد.
تقویم دارویی برای چه کسی مناسب است؟
تقویم دارویی برای چند دسته از افراد مناسب است. طبیعتا اولین گروه و جامعه هدف برای استفاده از انواع تقویم‌های دارویی، سالمندان هستند. این گروه از افراد به دلیل کهولت سن و تاثیرات منفی ناشی از بالا رفتن سن، ممکن است دچار پرتی حواس، آلزایمر و فراموشی باشند. از طرف دیگر اغلب با بیماری‌های دیگر جسمی مانند فشار خون بالا، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، چربی خون یا روماتیسم‌های مفصلی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند و نیاز به استفاده از انواع داروهای خوراکی برای کاهش مشکلات از بیماری دارند.
گروه بعدی کودکان مبتلا به بیماری‌های مزمن، ارثی یا بیماری‌های فصلی هستند که لازم است در ساعات یا نوبت خاصی از شبانه روز دارویی را مصرف کنند. این کودکان ممکن است در طول روز و ساعتی که باید دارو را دریافت کنند از والدین خود دور باشند یا در مهد کودک حضور داشته باشند. به همین دلیل تقویم دارویی می‌تواند همیاری مناسبی به مربی برای ترتیب دارویی کودک باشد.
گروه سوم افراد با معلولیت ذهنی یا کم توانان جسمی هستند که تقویم دارویی برای آنها گزینه مناسبی محسوب می‌شود. این بیماران ممکن است نیاز به استفاده دارویی روزانه داشته باشند. و با استفاده از یک آموزش ساده می‌توانند داروهای روزانه خود را از درون تقویم دارویی برداشته و مصرف کنند یا از پرستار و مربی خود بخواهند دارو را در ساعت خاصی به آنها بدهد. برخی تقویم‌های دارویی علاوه بر چاپ رنگی بر روی درب خانه‌های جعبه، دارای نگارش به خط بریل (خط مخصوص نابینایان) نیز هستند. این ویژگی می‌تواند برای این دسته از بیماران که امکان خوانش به وسیله چشم سر را ندارند مناسب باشد و از امکان اشتباه و خطا در مصرف داروها جلوگیری کند.
آیا می‌توان تمامی داروها را با تقویم دارویی استفاده کرد؟
طبیعتا پاسخ به این سوال مثبت نیست. داروهای نوشیدنی و تزریقی را نمی‌توان در خانه‌های تقویم دارویی نگهداری کرد اما می‌توان در خانه‌ها یادداشتی برای جلوگیری از فراموشی مصرف دارو در آن ساعت خاص قرار داد و در صورتی که تقویم دارویی شما دیجیتال و دارای زنگ هشدار است، با خواندن یادداشت، مصرف دارو را یادآور شد. سایز خانه‌های تقویم دارویی معمولا بسیار کوچک است و برای همان نوبت یا نهایتا 3 الی 4 نوبت دیگر از مصرف دارو طراحی شده است و شما می‌توانید داروهای به شکل قرص (Tablet) و کپسول (Caplet) را در هر خانه نگهداری کنید. از طرفی برخی داروها ممکن است خاصیت جذب رطوبت از هوا و اکسید شدن داشته باشند و نباید بیش از 2 الی 3 روز در معرض هوای آزاد قرار بگیرند. برای مصرف چنین داروهایی نیز انتخاب تقویم دارویی روزانه گزینه مناسبتری است.
در کنار تقویم دارویی نیاز به استفاده از وسیله دیگری هست؟
معمولا خیر. اما اگر دز مصرفی دارو برای بیمار نصف قرص یا یک چهارم قرص است، می‌توانید با استفاده از یک قرص نصف کن، دز دارویی آماده به مصرف را پیش از استفاده، آماده کرده و درون خانه‌های تقویم دارویی روزانه یا تقویم دارویی هفتگی قرار دهید. در صورتی که از انواع تقویم دارویی هفتگی یا روزانه هوشمند استفاده نمی‌کنید و ممکن است فراموش کنید دارویی در باکس دارید، از یک ساعت هوشمند یا یادآور زمانی تلفن همراهتان کمک بگیرید.
آیا استفاده از تقویم دارویی سخت است؟
تقویم دارویی وسیله بسیار آسان و ساده‌ای است که استفاده از آن بسیار راحت است. استفاده از تقویم دارویی می‌تواند به راحتی به کودکان، کم توانان جسمی و حرکتی و سالمندان آموزش داده شود تا با استفاده از آن در مصرف داروهای ضروری دقت بیشتری به خرج دهند و از خطای انسانی در هنگام خوردن دارو جلوگیری کنند.
چند نکته درباره خرید و استفاده از تقویم دارویی
- برای خرید یک تقویم دارویی مناسب، به تعداد داروها، تعداد نوبت مصرف، تعداد روز مصرف دارو نگاه کنید. در صورتی که تعداد روزهای هفته که در ان دارو مصرف می‌کنید زیاد است از انواع تقویم دارویی هفتگی استفاده کنید. اما در صورتی که تعداد نوبت و حجم مصرف دارو در شما کمتر است، ممکن است یک تقویم دارویی روزانه مشکل شما را حل کند.
- بعد از خرید تقویم دارویی، حتما تقویم را پیش از استفاده بشویید اما مراقب باشید هنگامی که تقویم دارویی مرطوب یا خیس است، در آن دارویی قرار ندهید. برخی از داروها علاوه بر آسیب ظاهری و تغییر شکل و مزه به وسیله خیس شدن، دچار تغییرات شیمیایی و تغییر در فرمولاسیون می‌شوند.
- بسیاری از تقویم‌های دارویی شفاف هستند. مراقب باشید در هنگامی که دارو در جعبه‌های دارو وجود دارد، آن را در معرض تابش مستقیم نور خورد یا اشعه لامپ UV قرار ندهید. چرا که تابش نورهای پر توان ممکن است سبب تغییر شیمیایی در فرمولاسیون داروها شود.
- اگر قرار است تقویم دارویی را برای کودکانی که توانایی تکلم ندارند استفاده کنید، به پرستار کودک یا مربی مهد کودک در خصوص تعداد و نوع داروها توضیحات لازم را ارائه دهید. و از مربی بخواهید پس از استفاده کودک از دارو به شما از طریق پیامک اطلاع رسانی کند تا مطمئن شوید کودکتان دارو را با حجم و دوز مناسب دریافت کرده است.
- اگر فرزند شما توانایی خواندن و نوشتن یا فهم و توضیح درباره اداره خود را دارد، نحوه استفاده از جعبه تقویم دارویی را به صورت بازی به او آموزش دهید. به او بگویید در صورت خوردن دارو در راس ساعت برنده خواهد شد و برای ترغیب به استفاده از دارو برای او هدیه تشویقی در نظر بگیرید.
- در صورتی که بیمار سالمند است به او هم مراحل استفاده از جعبه تقویم دارویی را آموزش دهید. بگویید هر یک از علائم و خانه‌های جعبه به چه معنی است. و چه زمانی و چگونه باید از داروهای مصرفی خود استفاده کنند.
- برخی از انواع تقویم‌های دارویی دارای رنگ‌های مجزا برای هر یک از خانه‌های جای قرص هستند. این مدل تقویم‌ها برای کودکان و افراد با عدم توانایی در خوانش حروف مناسب می‌باشند و جذابیت استفاده از جعبه را برای فرد یا کودک به واسطه کمک به تشخیص دارو از طریق رنگ جعبه، بالاتر می‌برند.