اگر بخواهیم به صورت خیلی ساده بیان کنیم سوند در واقع یک لوله توخالی، نازک و منعطف است که برای تخلیه ادرار استفاده می‌شود. معمولا وقتی که یک فرد به هر دلیلی در دفع ادرار به صورت طبیعی دچار مشکل می‌شود، برای خارج کردن ادرار از مثانه باید از سوند استفاده شود. به عمل سوندگذاری سونداژ یا کاتتراسیون هم گفته می‌شود.
سوندها معمولا از جنس لاتکس، پی وی سی یا سیلیکونی هستند که درون مثانه قرار گرفته و ادرار را به درون کیسه‌های ادرار که به آن «یورین بگ» هم گفته می‌شود، انتقال می‌دهند.
چه زمانی از سوند استفاده می‌شود؟
اگر ادرار به موقع و به خوبی تخلیه نشود می‌تواندی باعث آسیب جدی به کلیه شود که بسیار خطرناک است، بنابراین وقتی فرد به صورت طبیعی توانایی دفع ادرار را نداشته باشد، باید به کمک سوند ادرار از بدن بیمار خارج کنیم. به طور کلی در موارد زیر از سوند استفاده می‌شود:
- قبل و بعد از عمل جراحی
- بیماران مسن که دچار بی اختیاری ادرار شده باشند
- بیماران دچار پروستات که دفع طبیعی ادرار برای آن‌ها مشکل باشد
- بیماران دچار سنگ کلیه که مجاری ادراری آن‌ها به وسیله سنگ مسدود شده باشد
- بیمارانی که دچار آسیب نخاعی شده باشند
- گرفتن نمونه ادرار استریل
- اندازه گیری میزان ادرار باقی‌مانده در مثانه بعد از عمل دفع ادرار
- وارد کردن دارو از طریق مثانه
انواع سوند
سوندها از نظر مکان قرارگیری و مدت قرارگیری در بدن با هم تفاوت دارند و از هر سوند در شرایط مخصوص به خودش استفاده می‌شود، در ادامه در مورد این موضوع بیشتر توضیح می‌دهیم:
سوند نلاتون یا ساده
سوند نلاتون (Nelaton) در واقع از سوندهای یک بار مصرف است که برای تخلیه موقت ادرار از مثانه استفاده می‌شود. همچنین به دلیل نرمی و انعطاف‌پذیری بالای این سوندها برای تخلیه ترشحات بینی و ریه هم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
سوند فولی یا دائمی
سوندهای فولی (folley) یا دائمی که به آن کاتتر جای‌گیرنده (Indwelling Catheter) هم گفته می‌شود، در انتهای خود دارای یک محفظه کیسه مانند هستند که مانع خروج آن از مثانه می‌شوند.
سوند کاندومی یا بیرونی
سوند کاندومی که به آن کاندوم شیت هم گفته می‌شود، برای مردان استفاده شده و برای بیمارانی به کار برده می‌شود که از نظر جسمانی مشکلی ندارند ولی در کنترل ادرار خود دچار مشکل هستند. سوند کاندومی مانند کاندوم است که به لوله متصل است و ادرار به کمک لوله به کیسه یا مخزن ادرار منتقل می‌شود.
البته گفتنی است سوند انواع دیگری مانند سوندهای حالب، فوق عانه، بنیکه و … هم دارد که کاربرد کمتری دارند. در ادامه قصد داریم بیشتر در مورد سوند نلاتون و کاربردهای آن توضیح دهیم.
سوند نلاتون چیست؟
سوند نلاتون یا کاتتر نلاتون پرکاربردترین نوع سوند و یکی از انواع سوندهای موقتی است که معمولا از جنس لاتکس، پلی وینیل کلرید (PVC) یا پلی اورتان ساخته می‌شود. این سوندها یکبار مصرف هستند و در مواردی که فقط یکبار نیاز به تخلیه ادرار از مثانه وجود داشته باشد، از این نوع سوند استفاده می‌شود.
سوندهای نلاتون بسیار نرم و انعطاف پذیر هستند و داخل مجرای ادراری قرار داده می‌شود تا ادرار موجود در مثانه به راحتی خارج شود. دقت کنید که این سوندها پس از تخلیه ادرار باید از مجرای ادراری خارج شود و در صورت نیاز دوباره به استفاده از آن مجددا کار گذاشته شود.
ویژگی‌های سوند نلاتون
- سوندهای نلاتون دارای نوک مخروطی صاف هستند تا عمل قرارگیری آن در مثانه به راحتی انجام شود.
- سوند نلاتون معمولا بدون پوشش است و معمولا قبل از استفاده باید به کمک ژل‌های استریل روان سازی شود، تا روند سوندگذاری برای پرستار و بیمار آسان‌تر شود.
- سوندهای نلاتون بسیار نرم و منعطف هستند و به همین دلیل برای تخلیه ترشحات دهان، بینی و ریه هم می‌توان از آن استفاده کرد.
- سوندهای نلاتون معمولا به صورت منحنی (U شکل) و در بسته بندی‌های کوچک تولید می‌شود و به آسانی قابل حمل است.
- سوندهای نلاتون یکبار مصرف هستند و حتما پس از استفاده باید از مجاری ادراری خارج شود.
سایزبندی سوند نلاتون
سوندهای نلاتون دارای دو نوع مردانه و زنانه هستند و بر اساس مقیاس گیج فرانسوی (French gauge) سایز بندی می‌شوند. دقت کنید که با افزایش سایز سوند، قطر خارجی آن هم افزایش پیدا می‌کند.
استفاده از سایز مناسب سوند برای بیمار بسیار ضروری است چرا که اگر از سایز مناسبی استفاده نشود ممکن است به مجاری ادراری فشار وارد کند یا باعث نشت ادرار شود.
جالب است بدانید سایزهای مختلف سوند با یک رنگ مخصوص نشانه‌گذاری شده‌اند، تا انتخاب سوند با اندازه مناسب راحت‌تر شود. در جدول زیر می‌توانید از نحوه سایزبندی سوندهای نلاتون مطلع شوید:
تفاوت سوند نلاتون و فولی
یکی از سوالاتی که ممکن است در زمینه استفاده از سوند پیش بیاید این است که سوند نلاتون چه تفاوتی با سوند فولی دارد و هر کدام در چه مواردی کاربرد دارند.
به طور کلی برای افرادی که طولانی مدت مجبور به استفاده از سوند می‌شوند، از سوند فولی یا اصطلاحا دائمی استفاده می‌شود. در انتهای سوندهای فولی یک حباب یا بالون کوچک وجود دارد که هنگامی که سوند وارد مثانه می‌شود به وسیله مایع استریل پر شده و مانع از خروج سوند از مثانه می‌شود.
اما سوندهای نلاتون از نوع یکبار مصرف و موقتی هستند که تنها برای یکبار یا مدت محدود از آن‌ها استفاده می‌شود. دهانه این نوع سوند کاملا صاف طراحی شده و هیچ حباب یا بالنی در آن بکار نرفته است.
از آنجایی که سوندهای فولی معمولا برای مدت بیشتری مورد استفاده قرار می‌گیرند دارای جنس کمی سفت‌تر از سوندهای نلاتونی هستند که معمولا نرم و منعطف تولید می‌شوند.
یکی دیگر از موارد تفاوت سوند فولی و نلاتون در پوشش آن‌ها است. از آنجایی که سوندهای نلاتون فاقد پوشش هستند قبل از عمل سونداژ باید به کمک ژل‌های استریل روان‌سازی شوند.
سوندهای فولی دارای مکانیزمی هستند که کمک می‌کند تا ادرار به صورت خودکار از بدن بیمار خارج شود، به این ترتیب افرادی که از سوند فولی استفاده می‌کنند می‌توانند به صورت طبیعی فعالیت روزانه خود را انجام دهند، اما سوندهای نلاتون فاقد این ویژگی هستند و در صورت استفاده از سوندهای نلاتون پرستار باید به عمل تخلیه ادرار توجه کند.
نکات مهم در استفاده از سوند نلاتون
یکی از اصلی‌ترین مشکلات استفاده از سوندهای ادراری، عفونت مجاری ادراری است، به همین دلیل استفاده از سوند نیازمند توجه ویژه‌ای است.
همانطور که گفتیم سوندهای نلاتون از دسته سوندهای موقت و یکبار مصرف هستند که در بسته بندی استریل قرار دارند. بنابراین دقت شود هرگز از این سوندها نباید استفاده مجدد شود. همچنین توجه کنید که تا پیش از انجام سونداژ آن را از بسته بندی استریل خارج نکنید. در صورتی که به صورت اتفاقی سوند آلوده شد، آن را دور بیندازید و از یک سوند استریل جدید استفاده کنید.
استفاده از روان‌کننده‌ها مانند ژل لوبریکانت هنگام سونداژ می‌تواند به راحت‌تر شدن انجام این فرایند برای بیمار و پرستار کمک کند.
دقت کنید برای استفاده از سوند نلاتون حتما از سایز مناسب آن استفاده کنید تا از بروز مشکلاتی مانند وارد شدن فشار به دیواره مجاری ادراری یا عدم تخلیه مناسب ادرار از مثانه جلوگیری شود.
دقت کنید که برخی افراد ممکن است به لاتکس حساسیت داشته باشند، بنابراین حتما قبل از خرید سوند به جنس آن توجه کنید.
هنگام خرید سوند نلاتون حتما از برندهای معتبر که دارای بسته بندی کاملا استریل هستند استفاده کنید تا خطرات و عفونت‌های ناشی از سونداژ را کاهش دهید.