چسب لکوپلاست یا چسب «زینک اکساید» با نام پزشکی “Zinc Oxide Adhesive Plaster” یکی از پرکاربردترین چسب‌های بهداشتی برای پانسمان زخم است. معمولا نمونه چسب لکوپلاست را در جعبه کمک‌های اولیه دیده‌اید، چسب‌های محکمی که درون محفظه فلزی قرار داشته و شبیه به قرقره هستند.
چسب لکوپلاست حالت ارتجاعی و کشسانی نداشته و بافتی سفت و محکم دارد. این چسب دو لایه دارد که لایه سطحی و بیرونی آن از جنس پارچه ویسکوز یا کتان بوده و سمتی که به پوست یا پانسمان می‌چسبد از جنس «اکسید روی» یا «لاتکس» است. به بیان ساده‌تر سمت چسبناک این محصول پزشکی پرکاربرد حاوی اکسید روی بوده که نوعی ترکیب غیر‌معدنی نامحلول در آب است و همین ویژگی باعث شده تا این چسب مقاومت بسیار زیادی به خصوص در مقابل اکسید کننده‌هایی مانند آتش، روان‌کننده‌ها و یا پمادهای مختلف داشته باشد.
این چسب به پوست اجازه تنفس داده و برخلاف حالت غیرکشسانی‌اش، انعطافپذیری بالا و مقاومت زیادی دارد. برای استفاده از این چسب و ثابت کردن پانسمان، آنژیوکت یا فیکس کردن قسمتی از بدن و موارد مشابه نیازی به استفاده از قیچی ندارید، کافی است، به اندازه نیاز مقداری از چسب را با حرکتی سریع و رو به پایین در یک لحظه جدا کنید.
زینک اکساید چیست؟
مطمئنا تابه‌حال نام پماد «زینک اکساید» را شنیده‌اید. همانطور که در ابتدا به آن اشاره کردیم، نام دیگر چسب لکوپلاست، «چسب زینک اکساید» است که دلیل آن، وجود اکسید روی در قسمت چسبناک آن است. زینک اکساید یا همان اکسید روی یک ترکیب غیر معدنی ( با فرمول شیمیایی (ZnO و غیر محلول در آب است که معمولا به صورت پودر سفیدی به عنوان افزودنی در ساخت محصولات مختلفی مانند رنگدانه‌ها، سرامیک، سیمان، مهر و موم ، لاستیک، شیشه و همین طور لوازم پزشکی مانند چسب و پارچه‌های پانسمان اولیه و موارد مشابه استفاده می‌شود. جالب است بدانید نمونه‌های خوراکی اکسید روی حتی در تهیه برخی مواد غذایی نیز کاربرد دارند.
استفاده از اکسید روی به خصوص در ساخت محصولات پزشکی مانند باند پانسمان یا چسب لکوپلاست باعث کمک به افزایش سرعت بهبودی پوست و کاهش التهاب و قرمزی محل آسیب دیده می‌شود.
مزایای استفاده از چسب لکوپلاست
مهم‌ترین مزیت استفاده از چسب لکوپلاست یا چسب زینک اکساید ، مقاومت آن در برابر آب و سایر مایعات و ماندگاری بالای آن است. این چسب به راحتی با فشار دست جدا شده و به همین دلیل در پانسمان کردن زخم‌ها به خصوص در شرایط استرس‌زا و تحت فشار مانند موقعیت‌های اضطراری در اورژانس و آمبولانس پرکاربرد است. موارد زیر از جمله ویژگی‌هایی هستند که باعث شده این چسب بسیار محبوب و پرکاربرد باشد:
- انعطافپذیری بالا در عین مقاومت و استحکام
- امکان استفاده طولانی مدت
- امکان تنفس پوست و رد و بدل شدن هوا بین سطح پارچه‌ای و محل آسیب دیده
- بهبود التهاب محل آسیب دیده
- چسبندگی بالا
- امکان استفاده در هر نقطه از بدن
- قابل انطباق با حرکت‌های بدن
- ثابت نگه‌داشتن موضوع پانسمان شده یا محل موردنظر
- سهولت استفاده و عدم ایجاد حساسیت‌های پوستی
کاربردهای چسب لکوپلاست
علاوه‌بر موارد بیمارستانی و اضطراری، این چسب بین ورزشکاران نیز بسیار پرکابرد است. از آنجایی که یکی از مزیت‌های چسب لکوپلاست فیکس و ثابت کردن عضلات و موضع موردنظر در حالت مشخص است، لذا این محصول پزشکی بین ورزشکارها بسیار محبوب است.
نه تنها برای ورزشکاران بلکه در فیزیوتراپی یا برای جلوگیری از جابه‌جایی یا هر نوع حرکت ناخواسته و اضافی مفاصل، رباط‌ها و عضلات یا اندام آسیب دیده، می‌توان از چسب زینک اکساید یا چسب لکوپلاست استفاده کرد. ورزشکاران و متخصصان فیزیوتراپی از این چسب برای محدود کردن حرکات اعضای بدن یا ثابت نگه داشتن موضع آسیب دیده مانند کتف یا ساق پا و دست استفاده می‌کنند. اگر دیده باشید معمولا دور انگشت‌های هر دو دست ژیمناستیک کارهایی که با حلقه معلق کار می‌کنند تعدادی باند سفید بسته شده، این همان چسب لکوپلاست است که به آن‌ها کمک می‌کند تا راحت‌تر با حلقه کار کرده و در حین تمرین یا اجرا دست‌هایشان بر اثر اصطکاک با فلز حلقه دچار آسیب و تاول نشود. معمولا تمام ورزشکاران حرفه‌ای، همیشه این چسب را به همراه دارند.
پیش از این اشاره کردیم که این چسب به راحتی شکل موضع مورد نظر شما را به خود می‌گیرد، بنابراین می‌توانید اگر دچار آسیب شوید به راحتی تا رسیدن کمک پزشکی برای کاهش درد و جلوگیری از حرکت از این چسب برای ثابت کردن محل مورد نظر استفاده کنید.
علاوه بر این برای جلوگیری از آسیب عضلانی نیز از چسب لکوپلاست استفاده می‌شود، گاهی لازم است تا حرکات اعضای آسیب پذیر مانند مچ پا، انگشتان دست، کتف یا مچ دست مدتی محدود باشد تا عضو دچار آسیب بیشتر نشده و در بهترین حالت ثابت بماند. در این شرایط نیز از چسب لکوپلاست استفاده می‌شود.
به طور خلاصه از چسب لکوپلاست یا همان چسب زینک اکساید نه تنها برای ثابت نگه‌داشتن آنژیوکت، کاتتر و پانسمان زخم بلکه برای محدود کردن حرکات مفصل یا اندام آسیب دیده ورزشکاران در فیزیوتراپی نیز استفاده می‌شود.
ترفند: توصیه می‌کنیم همیشه از چسب لکوپلاست در خانه داشته باشید، این چسب بسیار پرکاربرد بوده و به نوعی آچار فرانسه جعبه کمک‌های اولیه شما است. اگر مچ دست، پا یا انگشتان شما دچار آسیب شده می‌توانید به کمک دو تکه چوب بلند مانند چوب بستنی و چسب لکوپلاست موضع مورد نظر را فیکس و ثابت کرده و تا زمان مراجعه به فیزیوتراپ مقدار آسیب را کاهش دهید. اگر دچار کوفتگی عضلانی هستید باز هم می‌توانید در محل مورد نظر برای کاهش درد از این چسب استفاده کنید. علاوه‌بر تمام موارد گفته شده به دلیل مقاومت، استحکام و شکل‌پذیری بالای چسب لکوپلاست از آن برای بسته‌بندی صنعتی نیز استفاده می‌شود.
نکات لازم در زمان استفاده از چسب لکوپلاست
توجه به نکاتی که در این قسمت به آن‌ها اشاره می‌کنیم، تاثیر بسیار زیادی در افزایش کارایی و سهولت استفاده از چسب لکوپلاست یا همان چسب زینک اکساید دارد، لطفا پیش از استفاده به این موارد دقت داشته باشید:
بهترین روش استفاده
دقت داشته باشید، چسب لکوپلاست به اندازه کافی محکم و سفت است، بنابراین برای جلوگیری از فشار اضافی به موضع و قطع شدن گردش خون در محل مورد نظر این چسب را زیاد محکم نبندید. چسب لکوپلاست به راحتی و بسیار سریع روی پوست شما می‌چسبد، بهتر است این چسب را به صورت دورانی و قرقره مانند دور محل مورد نظر استفاده نکنید، این کار باعث کاهش گردش خون در می‌شود. بهترین روش استفاده از چسب لکوپلاست، استفاده از آن به صورت تکه‌هایی است که هم‌پوشانی دارند.
دما و تاثیر آن در افزایش کارایی چسب لکوپلاست
یکی دیگر از مواردی که در هنگام استفاده از این چسب باید به آن دقت داشته باشید، تاثیر دما و حرارت در افزایش کارایی چسب لکوپلاست است. این چسب در محیط سرد مقداری سفت شده و قدرت چسبندگی آن کاهش می‌یابد، بنابراین بهتر است چسب را محیط اتاق و دمای معمولی ( ۲۰ تا ۳۰ درجه) نگهداری کنید. از قرار دادن چسب در یخچال به منظور افزایش ماندگاری آن پرهیز کنید، این کار فقط قدرت چسبندگی آن را کاهش داده و باعث می‌شود نتوانید به سرعت و بدون قیچی مقدار مورد نظر خود را جدا کنید. بهتر است پیش از استفاده کمی چسب را بین دو دست خود مالش دهید یا آن را کنار بخاری قرار دهید، گرما باعث ایجاد اصطکاک و افزایش چسبندگی آن می‌شود. دقت داشته باشید حرارت زیاد نیز باعث از بین رفتن چسبندگی چسب لکوپلاست می‌شود.
آماده سازی پوست
اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که در هنگام استفاده از چسب لکوپلاست باید به آن دقت داشته باشید، تمیز بودن موضع مورد نظر است. محلی که قصد دارید چسب زینک اکساید را روی آن قرار دهید باید از هر گونه آلودگی، خون، مو و مواد روغنی پاکیزه باشد، اهمیت به این موضع نه تنها تاثیر چشمگیری در افزایش چسبندگی، چسب لکوپلاست دارد بلکه باعث کاهش درد جدا کردن چسب از پوست نیز می‌شود. از آنجایی که چسب لکوپلاست بسیار محکم و قوی است، جدا کردن آن از بدن می‌تواند برای بیمار با درد و ناراحتی همراه باشد، به همین دلیل تمیز کردن پوست قبل از هر مرتبه استفاده از چسب لکوپلاست بسیار اهمیت دارد.
لازم به ذکر است، وجود مواد روغنی مانند پماد یا لوسیون و ژل‌های بی‌حسی روی موضعی که قصد استفاده از چسب را دارید باعث کاهش چسبندگی و از بین رفتن زینک اکساید موجود در آن می‌شود. بنابراین حتما پوست را قبل از استفاده تمیز کنید.
حساسیت‌زایی
برخی از افراد نسبت به این چسب حساسیت دارند. هرچند که موارد حساسیت به چسب لکوپلاست بسیار نادر است اما استفاده از آن برای عده‌ای باعث تحریک، خشکی یا حساسیت پوستی می‌شود. نمونه‌های ضدحساسیت یا فاقد لاتکس این چسب نیز وجود دارد، اما مهم‌ترین نکته در کاهش حساسیت پوستی به چسب لکوپلاست، توجه به مدت زمان استفاده از آن و تمیز کردن موضع مورد نظر است. اگر این چسب بیش از دو روز روی بدن بماند اغلب با حساسیت پوستی همراه است؛ بنابراین پانسمان خود را حتما تحت نظر پزشک‌تان تعویض کنید.
راهنمای استفاده از چسب لکوپلاست
می‌توانید با استفاده از قیچی یا فشار رو به پایین دست، مقدار مورد نیازتان را از قرقره فلزی چسب لکوپلاست جدا کنید. برای راحتی استفاده چسب را بین دو دست گرفته و مثل پاره کردن کاغذ اما کمی سریع‌تر و با قدرت بیشتر این کار انجام دهید. همانطور که اشاره کردیم برای ایجاد بهترین چسبندگی، چسب را به صورت دورانی دور محل مورد نظر نپیچید. بهتر است به شیوه زیر عمل کنید:
- مقداری از چسب را به اندازه موردنظر جدا کرده و یک لایه از آن را روی موضع بچسبانید، شروع و پایان هر نوار باید روی دیگری باشد.
- به‌جای استفاده دورانی از یک نوار طولانی، چسب لکوپلاست را تکه‌تکه جدا کرده و طوری آن‌ها را در امتداد هم قرار دهید که هم‌پوشانی داشته باشد. به عبارت ساده، ابتدای چسب باید انتهای چسب دیگر باشد.
- چسب را به خوبی روی محل مورد نظر مالش دهید تا به پوست بچسبد.
توجه: حتما چسب را از داروخانه‌ها یا فروشگاه‌های معتبر و آنلاین لوازم پزشکی مانند هلثیوم خریداری کنید. استفاده از چسب‌های غیر بهداشتی باعث ایجاد حساسیت پوستی خواهد شد.