وقتی نیاز به سنجش میزان اکسیژن خون باشد، ابزاری به نام پالس اکسیمتر (Pulse Oximeter) یا اکسیژن سنج می‌تواند به کمک ما بیاید. دستگاه‌های پالس اکسیمتر کاربرد آسانی دارند و از آنجا که فرکانس تحلیل خون سرخرگی را کاهش می‌دهند، بنابراین نیاز به استفاده از روش‌های گران قیمت برای سنجش سطح اکسیژن خون را از بین می‌برند.
پالس اکسیمتر چیست؟
پالس اکسیمتر نام دستگاهی است که مقدار اکسیژن خون را اندازه‌گیری می‌کند. در واقع با قرار دادن این دستگاه روی انگشت سبابه، شست پا، نوک بینی و نرمه گوش می‌توان میزان درصد اشباع اکسیژن خون سرخرگ انسان را اندازه‌گیری کرد. همچنین این دستگاه تعداد ضربان قلب، نبض و تنفس را نشان می‌دهد.
از پالس‌اکسیمتر برای تشخیص وضعیت خطرناکی به نام «هیپوکسی خاموش» یا «افت سطح اکسیژن» هم استفاده میشود.
در بسیاری از بیماری‌ها از جمله ابتلا به ویروس کرونا، افراد غالباً با افت غیرطبیعی سطح اکسیژن به بیمارستان مراجعه می‌کنند، به همین دلیل استفاده از پالس اکسیمتر برای اندازه‌گیری سطح اکسیژن خون می‌تواند وضعیت پیشرفت بیماری را به ما نشان دهد.
بهتر است بدانید بیماری‌هایی مانند حمله قلبی، نارسایی قلبی، بیماری مزمن انسداد ریوی، کم‌خونی، سرطان ریه، آسم، ذات‌الریه و غیره باعث کم شدن میزان غلظت اکسیژن خون در فرد خواهند شد.
تاریخچه پالس اکسیمتر
اولین دستگاه اندازه‌گیری اشباع اکسیژن در سال ۱۹۳۵ توسط Matthes ابداع شد که از فیلترهای سبز و قرمز برای سنجش میزان اکسیژن خون استفاده می‌کرد. پس از آن هم دستگاه‌های مشابهی در این زمینه اختراع شد، اما در سال ۱۹۶۴ شرکت HP اولین اكسیمتر گوشی را با استفاده از هشت طول موج ساخت.
اما استفاده عمومی پالس اکسیمتر در سال‌های منتهی به سال ۱۹۸۰ اتفاق افتاد، زمانی که Aoyagi در سال ۱۹۷۲ اولین پالس اكسیمتر مرسوم را با توجه به نرخ جذب نورهای قرمز و مادون قرمز بر مبنای مولفه ضربان موجود در محل اندازه گیری اختراع نمود. سپس شرکت‌های BIOX/Ohmeda در سال ۱۹۸۲ و Nellcore در سال ۱۹۸۳ آن را تجاری کردند.
دستگاه پالس اکسی متر از چه اجزایی تشکیل شده است؟
دستگاه پالس اکسیمتر علیرغم اینکه به نظر می‌رسد کار ساده‌ای را انجام می‌دهد، از اجزای مختلفی تشکیل شده است که عبارتند از:
1- گیرهای که به کمک آن روی انگشت قرار می‌گیرد
2- یک سوکت که از طریق آن به دستگاه متصل میشود
3- یک سیستم مخصوص پردازش اطلاعات
4- یک برد تغذیه برای تاًمین ولتاژ مورد نیاز دستگاه
5- یک باطری
6- یک منبع نور قرمز و یک منبع مادون قرمز
7- یک سنسور نوری
8- یک کابل برق
9- یک صفحه نمایش که اغلب از نوع LCD رنگی بوده و علاوه بر نمایش سطح اکسیژن، تعداد ضربان قلب و منحنی SPO2 را هم نمایش می‌دهد.
10- یک صفحه کلید
11- یک پروب که روی دستگاه تعبیه شده است
12- مدارهای کنترلی
البته ناگفته نماند دو نوع دستگاه پالس اکسیمتر سیار و ثابت وجود دارد. دستگاه‌های سیار پالس اکسیمتر کوچک و قابل حمل هستند، از باطری تغذیه می‌کنند و برای مصارف خانگی امدادگران کاربرد دارند، اما دستگاه‌های ثابت با سیم به یک مانیتور جداگانه علائم حیاتی متصل شده و با استفاده از سایر سنسورهای متصل به بدن، اطلاعات دقیقتری را در مورد ضربان قلب، دمای بدن و فشار خون ثبت می‌کند و در مراکز درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پالس اکسیمتر چگونه کار می‌کند؟
برای سنجش میزان اکسیژن خون به کمک پالس اکسیمتر ابتدا پروب دستگاه را روی شریانچه‌های نبض‌دار مانند روی انگشت سبابه، شست پا، نوک بینی و نرمه گوش قرار می‌دهیم، بر روی قسمت بالایی پروب یک دیود منتشر کننده نور وجود دارد که دو نور قرمز (طول موج 660 نانومتر) و مادون قرمز (طول موج 930 نانومتر) را منتشر می‌کند. نور از میان بافت عبور نموده (بافتی که بین پروب قرار داد) و یک گیرنده نوری آن را دریافت می‌کند.
نور قرمز توسط هموگلوبین و نور مادون قرمز توسط اکسی هموگلوبین جذب میشود، سپس این اطلاعات به خود دستگاه منتقل میشود و آنجا با یک محاسبه لگاریتمی میزان اشباع هموگلوبین با اکسیژن مشخص می‌گردد. در واقع اين دستگاه ميزان اکسيژن را به عنوان درصدی از مولکول‌های هموگلوبين که با اکسيژن آميخته شده‌اند، نسبت به ميزان کل مولکول‌های هموگلوبين اندازه‌گيری می‌کند.
معمولا بعد از قرار گرفتن پالس اکسیمتر روی انگشت طی ۱۰ تا ۱۵ ثانیه میزان اکسیژن خون به صورت درصد SPO2 نشان داده میشود. در صورتی که دستگاه ضربان قلب را هم اندازه‌گیری می‌کند این زمان ممکن است کمی بیشتر به طول بیانجامد.
از آنجایی که برای سنجش میزان دقیق اکسیژن خون نور باید به درستی از میان بافت عبور کند هر گونه مانعی در این مسیر ممکن است روی نتیجه دستگاه تاثیر بگذارد، از جمله عوامل تاثیرگذار در اشتباه پالس اکسیمتر عبارتند از:
- ناخن انگشت شما لاک داشته باشد
- اگر در معرض نور شدید قرار گرفته باشید
- بافت دمای غیرعادی داشته باشد
- فشار خون خیلی بالا یا خیلی پائینی داشته باشید
- در صورت کم خونی شدید یا سطح بالای هموگلوبین خون
- درست قرار نگرفتن انگشت در مکان مشخص
- در بیماران همودیالیز که دارای فیستول شریانی وریدی هستند
میزان اکسیژن خون چقدر باید باشد؟
معمولا مقدار استاندارد اکسیژن خون که توسط پالس اکسیمتر اندازه‌گیری میشود باید بین ۹۵ تا ۹۷ درصد باشد، اگر میزان اکسیژن خون به پایین‌تر از ۹۰ درصد برسد برای بیمار خطرناک خواهد بود.
- اعداد ۹۱ تا ۹۴ درصد نشانگر کاهش خفیف سطح اکسیژن است و بیمار باید مورد ارزیابی بیشتر قرار بگیرد.
- اعداد ۸۶ تا ۹۰ کاهش متوسط سطح اکسیژن خون را نشان می‌دهد و معمولا نیاز به تجویز اکسیژن مکمل ۱۰۰ درصد در این بیماران وجود دارد.
- اعداد ۸۰ درصد یا کمتر، نشان‌دهنده کاهش شدید سطح اکسیژن خود است و نیاز به مداخله فوری پزشکی وجود دارد. معمولا بیماران کرونایی با چنین شرایطی به به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند.
نکات کاربردی هنگام استفاده از پالس اکسیمتر
برای کنترل تعداد ضربان قلب با دستگاه پالس اکسیمتر بهتر است ضمن استفاده از پالس اکسیمتر انگشتی یا پالس اکسیمتر ثابت، حتماً نبض بیمار برای دریافت اطلاعاتی در مورد کیفیت نبض (قوی یا ضعیف بودن یا منظم و نامنظم بودن آن) کنترل شود.
ضمن این که دستگاه پالس اکسیمتر ممکن است در اثر عواملی چون لرزش، درجه حرارت محیط و یا کاهش شارژ دچار نوسان شود و تعداد نبض را غیر واقعی نشان دهد. لمس نبض بیمار به کنترل دمای بدن بیمار و تشخیص هایپرترمی و هیپوترمی نیز کمک می‌کند.
نگهداری صحیح دستگاه پالس اکسیمتر
برای اینکه دستگاه پالس اکسیمتر عمر مفید و طولانی داشته باشد، باید در نگهداری از آن چند نکته را رعایت کنید. این نکات عبارتند از:
- گیرهای که بر روی انگشت قرار می‌گیرد را با پنبه و الکلتمیز کنید.
- در این دستگاه از باطری سرب و اسید استفاده میشود، به همین دلیل نباید بگذارید شارژ باطری آن به طور کامل تمام شود.
- این دستگاه دو نوع دارد که برای عمر طولانی‌تر آن باید متناسب با محلی انتخاب شود که قرار است در آن مورد استفاده قرار گیرد.
خرید دستگاه پالس اکسیمتر
دستگاه پالس اکسیمتر انواع مختلفی دارد و معمولا با توجه به برند و نوع آن با قیمت‌های مختلفی در بازار عرضه میشود. اگر برای انتخاب و خرید دستگاه پالس اکسیمتر به راهنمایی نیاز دارید می‌توانید از فروشگاه اینترنتی لوازم پزشکی هلثیوم کمک بگیرید.