بیماری کرونا نوعی بیماری ویروسی از خانواده بیماری سارس است. این بیماری بوسیله عامل بیماری‌زای SARS-CoV-2 ریه فرد را آلوده می‌کند. بیماری حاصل از آلودگی به این ویروس را کووید-19 (CoV-19) می‌خوانند. این بیماری در سال 2019 با منشاء حیوانی احتمالی از کشور چین، پاندمی جهانی را به راه انداخت و بسیاری از افراد علی الخصوص افراد با سابقه بیماری زمینه‌ای، بسیاری از سالمندان و افراد با سیستم ایمنی ضعیف را به کام مرگ کشاند. در حال حاضر واکسن پیشگیری از این بیماری کشف و در سراسر جهان از طرف تمامی دولت‌ها و حکومت‌ها توزیع می‌شود. تحقیقات و بررسی‌های آماری از اطلاعات به دست آمده نشان می‌دهد افرادی که از واکسن‌های کرونا استفاده می‌کنند تا حد قابل قبولی نسبت به بیماری کرونا ایمنی نسبی پیدا می‌کنند و در صورت ابتلا به بیماری، شدت بیماری کمتری را نسبت به افرادی که از واکسیناسیون استفاده نکرده‌اند، تجربه می‌کنند.
تست کرونا چیست؟
تست کرونا نوعی آزمایش تشخیصی است که برای تشخیص ابتلا فرد مشکوک به آلودگی به ویروس کرونا یا Covid-19 و یا غربالگری افراد سالم و بیمار نسبت به بیماری انجام می‌شود. این تست در انواع آزمایشگاهی و خانگی و به وسیله تشخیص 2 نوع آنتی ژن یا آنتی بادی فرد مبتلا را نسبت به وجود آنتی ژن ویروس در بدن یا آنتی بادی در خون غربالگری می‌نماید.
تست سریع کرونا چیست؟
بسته به نوع آزمایش مورد نظر پزشک، دو نوع آزمایش آنتی بادی و آنتی ژن از آزمایشگاه درخواست داده می‌شود. هر دو نوع تست‌های خانگی ویروس کرونا، از انواع تست‌های سریع به شمار رفته که در کمتر از بیست دقیقه پاسخ را نمایش می‌دهند. این تست‌ها در دو دسته بندی کلی زیر قرار می‌گیرند:
- تست سریع آنتی ژن:
این نوع تست جهت تشخیص وجود یا عدم وجود ویروس کووید-19 در بدن و به خصوص مجرای تنفسی فرد مشکوک به بیماری استفاده می‌شود. در انجام این آزمایش، نمونه بافت طبیعی از مجرای تنفسی بیمار به وسیله یک سوآپ نازک نازال (سوآپ بینی) دریافت می‌شود و با استفاده از محلول بافری، RNA ویروس از بدنه لیپیدی بافت جدا می‌شود. سپس محلول مخلوط حاصل از بافر و RNA احتمالی بر جایگاه نمونه ریخته می‌شود و کاغذ آغشته به نمایشگر، وجود ویروس احتمالی را تشخیص و نمایش می‌دهد.
- تست سریع آنتی بادی:
این تست بر اساس آنالیز و وجود پادتن و عامل مبارز تولید شده توسط گروهی از لنفوسیت‌ها (که جزو گلبول‌های سفید بدن هستند)، عمل می‌کند. برای انجام تست آنتی بادی به نمونه خون فرد مشکوک به بیماری نیاز است. در تست‌های سریع و تست‌های خانگی آنتی بادی کرونا، نمونه خونی از فرد مشکوک به وسیله تیغ لنست، سوزن لنست یا سرنگ خون‌گیری، گرفته می‌شود و با محلول بافری (متفاوت با بافر تست آنتی ژن) ترکیب می‌شود. پس از فعل و انفعالات شیمیایی، در صورت وجود آنتی بادی در خون فرد، از ترکیب نشانگر با محلول بافری، پاسخ تست به صورت مثبت نمایش داده می‌شود.
تست PCR کرونا چیست؟
تست PCR نوعی تست تشخیصی در سطح مولکولی است که نه تنها برای بیماری کرونا، بلکه برای تشخیص بسیاری از بیماری‌های ویروسی، باکتریایی و قارچی دیگر نیز انجام می‌شود. برای انجام تست PCR باید نمونه انسانی آلوده به میکروب (ویروس، قارچ یا باکتری) از بیمار به وسیله سوآب یا سرنگ نمونه برداری، اخذ شود. نمونه انسانی حامل ویروس را در یک محلول نگهدارنده قرار می‌دهند و پس از انجام جداسازی ماده ژنتیکی میکروب، به وسیله بافرهای خاص در دستگاه‌های جداساز (Detection)، تشخیص می‌دهند. لازم به ذکر است، هر بیماری کیت و بافر منحصر به فرد خود را دارد و به عنوان مثال نمی‌توان برای تشخیص تمامی بیماری‌ها از یک نوع کیت استفاده کرد.
در آزمایش PCR کرونا ویروس، ماده ژنتیکی مورد بررسی نوعی از RNA است. RNA یک تک رشته ژنتیکی ساخته از ریبونوکلئوتید اسیدها است. در ساختار درون سلولی تمام موجودات زنده RNA وجود دارد. RNA در سلول‌های انسانی به عنوان رونوشتی از قسمتی از درشت مولکول DNA است که پس از تولید شدن، سبب تولید مولکول‌های پروتئینی‌های ضروری در سلول می‌شود. در بیماری کرونا، ویروس به سلول میزبان می‌چسبد و ماده ژنتیکی خود (RNA) را به درون سلول تزریق می‌کند. سپس با استفاده از امکانات سلول میزبان، شروع به ساخت RNAها و ویروس‌های جدید می‌کند. ویروس این کار را انقدر ادامه می‌دهد تا سلول میزبان از ویروس پر شده و گنجایش نگهداری ویروس را نداشته باشد. در این حالت، دیواره سلولی سلول میزبان (مثلا سلول ریه) می‌ترکد و ویروس‌های جدید در بدن بیمار منتشر می‌شوند تا سلول‌های انسانی بیشتری را درگیر ویروس کرونا سازند و این روند ادامه می‌یابد. در صورت مبتلا بودن فرد مشکوک به ویروس کرونا، نمونه اخذ شده از فرد حاوی ویروس کرونا است و در فرآیندهای تشخیصی می‌توان با استفاده از تست PCR بیماری را تشخیص داد.
آیا تست‌های کرونا دارای خطا هستند؟
باید گفت تمامی تست‌های تشخیصی پزشکی درصدی احتمال خطا دارند و با توجه به اینکه تست کرونا هم یک تست پزشکی است، ممکن است دارای درصدی از خطا باشد. اما اینکه این خطا به چه عواملی بستگی دارد و چگونه می‌توان احتمال خطا را در انجام آزمایش کرونا کاهش داد را با هم بیشتر بررسی می‌کنیم.
- اولین عامل تاثیر گذار در انجام تست کرونا، مدت و شدت ابتلا به بیماری در فرد است. اما بیماری فرد به چه شکل می‌تواند در آزمایش تشخیصی اختلال ایجاد کند؟ در صورتی که بیمار به تازگی به ویروس مبتلا شده باشد، ممکن است حجم ویروس نمونه برداری شده پایین باشد و در فرآیندهای تشخیصی، تشخیص داده نشود. در این حالت اصطلاحا گفته می‌شود CT بیمار بالا است. CTبالا به این معنی است که حجم ژنوم ویروس در نمونه اخذ شده از بیمار پایین بوده است.
- دومین عامل تاثیرگذار در تست کرونا، نحوه نمونه برداری از بیمار است. اگر فرد نمونه‌گیر به دلیل حرفه‌ای نبودن در نمونه برداری یا آناتومی خاص مجرای تنفسی بیمار، نتواند نمونه برداری و نمونه‌گیری درستی داشته باشد و سوآپ به مقدار کافی به ویروس آغشته نشود، مجددا CT ویروس در بیمار بالا بوده و ممکن است کیت تشخیص کرونا نتواند پاسخ مثبت کرونا را نمایش دهد. در این حالت پاسخ تست کرونا منفی کاذب است. یعنی پاسخ تست منفی است در حالی که بیمار به کرونا مبتلا است.
- عامل دیگر و تاثیر گذار در نتیجه تست کرونا، به کیت تشخیصی ویروس بستگی دارد. عملیات اپریشن برخی آزمایش‌های تشخیصی باید در دمای خاصی انجام شوند یا نحوه نگهداری برخی از کیت‌های تشخیصی دماهای پایین‌تر از دمای محیط است. در صورت عدم رعایت نکات مربوط به نگهداری کیت و یا خطای اپریشن در حین انجام تست، ممکن است نتیجه تست کرونا منفی کاذب شود و پاسخ تست غلط باشد.
- خطای دیگری که در برخی از آزمایشگاه‌ها با حجم نمونه بالا و عدم رعایت استانداردهای محیطی و کاربری ممکن است رخ دهد، آلوده شدن نمونه است. در این حالت به علت عدم استفاده از لوازم یکبار مصرف یا استریلیزاسیون در حین انجام کار، یک نمونه فرد سالم به ویروس کرونای نمونه فرد بیمار به ویروس آلوده می‌شود و پاسخ هر دو نفر ابتلا به ویروس کرونا را نشان می‌دهد. نتیجه این تست را مثبت کاذب می‌گویند. یعنی فرد سالمی که در اثر خطا در انجام آزمایش، مثبت و مبتلا به ویروس خوانش شده است.
- یک عامل دیگر در رسیدن به نتیجه منفی کاذب تست‌های کرونا، تاریخ مصرف درج شده روی تست تشخیصی است. اگر تاریخ مصرف کیت از بازه مناسب مصرف گذشته باشد، احتمال تشخیص اشتباه کیت و نشان دادن منفی کاذب را بالا می‌برد.
- عامل آخری که در این متن بررسی می‌کنیم، نوع، تاریخ انقضا و شرایط نگهداری کیت رزرواتیو (نگهداری نمونه) تا انجام آزمایش با کیت تشخیص کرونا است. در صورتی که کیت نگهداری شرایط مناسبی نداشته باشد یا نوع کیت رزرواتیو مناسب با نمونه اخذ شده انتخاب نشده باشد نیز ممکن است نمونه بیمار در انجام تست کرونا، منفی کاذبی را نمایش دهد.
پیش و پس از انجام تست کرونا باید به چه مواردی توجه کرد؟
در صورتی که قصد دارید برای اطمینان از وجود ویروس در بدن خود تست تشخیصی کرونا انجام دهید، بهتر است در ابتدا علائم خود را چک کنید. بررسی کنید آیا در چند روز اخیر با فرد مبتلا به ویروس سارس-کویید-2 در تماس بوده‌اید یا خیر. اگر در محیط‌های پر ریسک یا پر ازدحام و سربسته حضور داشته‌اید، شانس ابتلا به ویروس در شما بالا است. اگر از ماسک استاندارد در مواجهه با افراد مختلف استفاده نکرده‌اید قطعا شانس ابتلا به بیماری تنفسی کرونا را افزایش داده‌اید.
برای انجام تست کرونا بهتر است چند روزی پس از شروع علائم اولیه صبر کنید. 24 تا 72 ساعت لازم است تا علائم شما پایدار شود. اگر علائم بیماری کرونا مانند گلودرد، سرفه خشک، آبریزش بینی، تب و لرز، درد عضلانی و استخوانی در شما بیش از 24 ساعت در تنتان وجود داشته باشد یا علائم بیماری حادتر شود، شما گزینه مشکوک به بیماری کرونا خواهید بود. در این هنگام می‌توانید از تست سریع تشخیص آنتی‌ژن کرونا یا تست PCR استفاده کنید. برای انجام تست PCR به ارسال نمونه‌گیر از یک مرکز آزمایشگاهی و یا مراجعه به یک مرکز خدمات آزمایشگاهی و تشخیصی نیاز دارید. تمامی علائم خود را به نمونه گیر بگویید. مراحل انجام نمونه‌برداری که از شما خواسته می‌شود، یا در راهنمای انجام نمونه‌برداری تست سریع نوشته شده است را به دقت و درستی انجام دهید تا در صورت وجود ویروس در مجرای تنفسی، حتما نمونه برداری دارای حجم قابل قبولی از ویروس (CT پایین) باشد.
در صورتی که از تست تشخیص آنتی‌ژن یا تست تشخیص آنتی‌بادی کرونای خانگی استفاده می‌کنید، حتما در زمان مناسب و پس از باز کردن کیت خانگی تست را انجام دهید. اعتبار پاسخ انجام تست‌های رپید به سرعت انجام آزمایش در بازه زمانی گفته شده بسیار بستگی دارد.
اگر از تست آنتی‌بادی خانگی برای تشخیص وجود پادتن در خون استفاده می‌کنید دقت داشته باشید که در مراحل نمونه‌گیری خون، از لوازم کاملا استریل و یکبار مصرف استفاده کنید. برای انجام این تست در خانه، نیاز به استفاده از تیغ لنست یا سوزن لنست دارید. اگر فرد دیابتی دیگری در اطراف شما حضور دارد، هرگز از لوازم نمونه گیری خون او برای فرد دیگر یا خودتان استفاده نکنید. استفاده مشترک از لوازم نمونه‌گیری خون برای دو نفر ممنوع است و در صورت استفاده از لوازم مشترک خونی، احتمال ابتلا به بیماری‌های مشترک خونی مانند ایدز، هپاتیت و… وجود دارد.