دنیا به زکریای رازی مدیون است. کشف بزرگ او یعنی الکل توانسته است، تغییراتی اساسی در صنعت، سلامت و زمینه‌های مختلف دیگر ایجاد کند. این ماده همه‌فن‌حریف می‌تواند سوپرمن‌وار مقابل ویروس‌ها و باکتری‌های مختلف قد علم کند و به بشریت برای فرار از جرم‌ها و آلودگی‌های بیماری‌زا کمک کند. الکل‌ها را به دو دسته طبی و صنعتی تقسیم می‌کنند. اما ماجرا از این قرار است که بسیاری از افراد دقیقا نمی‌دانند که تفاوت این دو مورد در چیست. شاید شما هم در همین دسته از افراد باشید و تفاوت‌های الکل طبی و سنتی را به خوبی ندانید. ردیف‌شدن نام‌های متفاوت الکل‌ها مانند اتانول، متانول، ایزوپروپیل الکل، اتیل الکل و… هم احتمالا باعث شده که گیج‌تر شوید. در ادامه به شما از خانواده الکل‌ها، نام‌هایشان و البته الکل طبی و کاربردهایش می‌گوییم.
خانواده الکل‌ها
هر خانواده‌ای دارای ویژگی‌های مشترکی میان اعضای خود است. آنچه الکل‌های مختلف را عضو یک خانواده می‌کند هم چیزی نیست جز وجود عامل هیدروکسیل یعنی OH در ترکیباتشان. احتمالا چندان کنجکاو نیستید و دوست ندارید که پای درس شیمی به این مطلب باز شود و با فرمول‌های عجیب‌وغریب سرتان را به درد بیاوریم. پس بهتر است دیگر درباره ترکیبات الکل پیش نرویم. می‌توانیم الکل‌ها را در یک دسته‌بندی ساده به دو گروه الکل‌های طبی و صنعتی تقسیم‌بندی کنیم:
- الکل صنعتی: تقسیم‌بندی علمی الکل‌ها کمی پیچیده‌تر از چیزی است که اینجا می‌خواهیم عنوان کنیم. در ادبیات عامه به متانول یا الکل چوب، الکل صنعتی گفته می‌شود.
- الکل طبی: الکل طبی یا الکل سفید هم همان الکل میوه است.
الکل‌های صنعتی
از الکل‌های صنعتی برای جرم‌گیری و لکه‌گیری سطوح مختلف استفاده می‌شود. برای اشتعال چوب و زغال هم کاربرد دارند و پاک‌کننده دود و چربی هستند. در جرم‌گیری قطعات مختلف صنعتی هم می‌توان روی این الکل‌ها حساب کرد. اما اگر آن را به عنوان خوراکی مصرف کنید، قطعا سرنوشت تلخی در انتظارتان خواهد بود. نابینایی و آسیب‌رسیدن به اندام‌های مختلف بدن و حتی مرگ می‌تواند نتیجه مصرف خوراکی الکل صنعتی (مشابه آنچه در زمان اپیدمی کرونا در تعدادی از شهرهای کشور رخ داد) باشد. این الکل سمی است و به خاطر همین است که به جز مصارف صنعتی نباید هیچ استفاده دیگری از آن کرد.
یادتان نرود که الکل‌های صنعتی مانند متانول بخاراتی سمی دارند و از راه پوست هم جذب می‌شوند. پس در برخورد و مواجهه با آنها باید دقت زیادی به خرج بدهید. کارخانجات معمولا در تولید الکل‌های صنعتی به آنها رنگ اضافه می‌کنند. این کار برای جلوگیری از مصرف الکل صنعتی به جای الکل خوراکی است. برای همین است که بیشتر مواقع، الکل‌های صنعتی را به رنگ زرد و نارنجی در بازار می‌بینید. برخی از افراد فکر می‌کنند متانول که یکی از الکل‌های صنعتی است، قدرت پاک‌کنندگی بیشتری نسبت به اتانول دارد. این تصور اشتباه است. چون متانول و الکل‌های صنعتی به سرعت از روی سطوح تبخیر می‌شوند و نقش پاک‌کنندگی مفیدی ایفا نمی‌کنند. ضمن اینکه بخارشدن و به هوارفتن آنها هم با ریه‌ها و اعضای داخلی بدنتان کاری می‌کند که به ویرانی و تخریب اندام‌ها نزدیک است. متانول مسموم‌کننده است بنابراین هیچ عقل سلیمی نباید به دنبال استفاده از این ماده برای کاربردهایی غیرصنعتی باشد. یعنی خوردن آن یا پاک‌کردن سطوح و وسایل مختلف به هوای ضدعفونی‌کردن با آن اصلا و ابدا کار صحیحی نیست.
الکل‌های طبی
الکل طبی یا الکل سفید که این روزها با معروف‌تر شدن الکل‌ها و اهمیت‌شان در ضدعفونی‌کردن سطوح در میان عموم پرکاربردتر هم شده، اتانول است و خاصیت پاک‌کنندگی و ضدعفونی‌کنندگی دارد. اتانول رنگ ندارد و بوی تندی دارد. همان بویی که حتما در تزریقاتی‌ها به مشامتان رسیده، بوی الکل طبی است. الکل‌های طبی بسیار فرار هستند. پس نباید در بطری آنها را باز گذاشت. چون به قول معروف، خیلی زود و سریع می‌پرند. در هنگام استفاده از این الکل‌ها باید بعد از بازکردن در بطری‌شان، الکل را روی تکه‌ای پنبه یا پارچه‌ای بریزید و در بطری را سریع ببندید. اگر فراموش کنید که در بطری الکل را ببندید، بعد از مدت کوتاهی، شاهد خالی‌شدن بطری خواهید بود.
کاربردهای الکل طبی
الکل‌های طبی همان‌طور که از نامشان هم پیداست در طب کاربرد دارند. اما چه کاربردی؟ هر جا که نیاز به ضدعفونی‌کردن میکروب‌ها باشد، این مواد حاضر می‌شوند و به جنگ ویروس و جرم و باکتری می‌روند. در پزشکی برای ضدعفونی‌کردن ابزارها و جای زخم از الکل طبی استفاده می‌کنند. در واقع، الکل‌های طبی می‌توانند میکروارگانیسم‌های پروتئینی را از بین ببرند. ویروس‌هایی مانند ویروس کرونا که باعث بیماری کووید-19 می‌شوند، از جنس پروتئین هستند و الکل طبی می‌تواند منجر به مرگ و از بین‌رفتن آنها شود.
الکل طبی با بازکردن راه خود به عمق ساختار پروتئینی مواد بیماری‌زا و آلوده، آنها را از بین می‌برد. پروتئین موجود در میکروب‌ها با نفوذ الکل طبی به ساختارشان لخته می‌شود و از بین می‌رود. در بسیاری از محلول‌ها و شوینده‌های ضدعفونی‌کننده از الکل طبی استفاده می‌شود تا خاصیت گندزدایی‌شان بالا و بالاتر برود. اگر محلول‌ها و ژل‌های ضدعفونی‌کننده حاوی الکل با درصد خاصی از خلوص نباشند، کار ضدعفونی‌کردن را به درستی انجام نخواهند داد. در ادامه درباره خلوص مطلوب اتانول برای ضدعفونی‌کردن، بیشتر توضیح خواهیم داد.
از اتانول برای مصارف متنوع دیگری هم استفاده می‌شود. مثلا عطرسازی، رنگ‌سازی یا به عنوان ماده‌ای مهم در فرایندهای آزمایشگاهی مختلف.
اما برای اینکه این الکل رنگ‌وبوی طبی به خود بگیرد و برای ضدعفونی مورد استفاده قرار بگیرد باید درصد خلوص آن ۷۰ تا ۸۰ درصد باشد. اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر درباره کاربردهای ضدعفونی‌کننده الکل طبی بگوییم، ذکر موارد زیر خالی از لطف نخواهد بود:
- استریل‌کردن تجهیزات و وسایل پزشکی
- ضدعفونی و پاک‌کردن بدن و زخم‌ها
- تمیزکردن سطوح و وسایل مختلف مثلا دستگیره درها، موبایل و…
شما می‌توانید برای ضدعفونی هر سطحی از این ماده استفاده کنید تا در عرض مدت زمان نسبتا کوتاهی به جنگ آلودگی‌ها و ویروس‌ها برود.
الکل طبی و ویروس کرونا
این روزها که دنیا با ویروس موذی و ناسازگار کرونا طرف شده است، الکل‌های طبی بیشتر از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته‌اند. برای اینکه سطوح و دست‌ها را با الکل طبی تمیز کنید و از کرونا دور شوید، باید به سراغ الکل‌هایی با طیف خاصی از خلوص بروید. این را در ذهن داشته باشید که بازه‌ای میان ۶۲ تا ۷۲ درصد از خلوص برای ضدعفونی‌کننده بودن الکل، بهترین درصد خلوص است. فکر نکنید که هر چقدر خلوص الکل بیشتر باشد، پاک‌کنندگی و گندزدایی قوی‌تری هم دارد. این بازه‌ای را که گفتیم به ذهن بسپارید. مثلا اگر الکلی با خلوص ۹۰ درصد به بالا دیدید، آن را بدون فکر و آگاهی به الکل در بازه‌ای که گفته شد، ترجیح ندهید. چون الکل‌هایی با درصد خلوص بسیار زیاد اثرات پاک‌کنندگی کمتری دارند. پس در خرید الکل طبی به سراغ درصد خلوص بالاتر نباشید. معمولا الکل ۷۰ درصد انتخاب خوبی برای خرید الکل طبی است.
الکل طبی مناسب برای ضدعفونی
پس همان‌طور که گفته شد، بالارفتن درصد خلوص الکل دلیل بر قوی‌تربودن خاصیت ضدعفونی‌کنندگی آن نیست. الکل‌هایی که درصد خلوص پایین‌تر دارند، دارای آب بیشتری در ترکیبات خود هستند. این موضوع خیلی مهم است. چرا؟ چون وجود آب در ترکیب الکل باعث می‌شود تا الکل از غشای سلولی ویروس‌ها و میکروارگانیسم‌های دیگر رد شود. هنوز محققان در تلاشند تا بفهمند که از میان الکل‌های مختلف، کدام خاصیت قوی‌تری در ضدعفونی دارند. اتانول؟ ایزوپروپانول؟ پروپانول؟ در حال حاضر، به نظر می‌رسد که قهرمان این ماجرا، اتانول با خلوصی میان ۶۰ تا ۸۵ درصد است. که البته اتانول ۷۰ درصد در این طیف اثرگذاری بیشتری هم دارد.
نکته مهم
یادتان باشد که اثرگذاری الکل روی ویروس‌های مختلف و میکروارگانیسم‌های خطرناک و بیماری‌زای گوناگون متفاوت است. ویروس‌هایی که ساختار پوششی دارند در برابر الکل‌هایی با خلوص حوالی ۷۰ درصد، بی‌دفاع‌ترین هستند. اما بعضی از ویروس‌ها مانند نوروویروس‌ها مقاومت بیشتری از خودشان نشان می‌دهند.
اشتباه‌ترین تصور ممکن
برخی از افراد با علم به اینکه الکل طبی می‌تواند به جنگ باکتری‌ها و ویروس‌ها برود، اقدام به نوشیدن آن می‌کنند. اصلا و ابدا چنین چیزی صحت و ریشه علمی ندارد و نه تنها مفید نخواهد بود بلکه مشکلات جسمانی متعددی برایتان ایجاد خواهد کرد. پس منطقی و عاقلانه رفتار کنید و هرگز از ترس ابتلا به ویروس‌ها، خود را به جاده مشکلی بزرگ‌تر هدایت نکنید. قرقره‌کردن، بوییدن یا نوشیدن الکل طبی نمی‌تواند بدنتان را در برابر ویروس‌ها حفظ کند. پس دور چنین کار خنده‌داری را خط بکشید.
از الکل طبی برای ضدعفونی سطوح استفاده کنید و دست‌هایتان را با آن پاک و عاری از ویروس کنید. دستمالی را آغشته به الکل کنید و با آن سطوح و وسایل مختلف را پاک کنید. دست‌هایتان را هم همیشه بشویید و در مواقع خاص، الکل بزنید. یکی دیگر از محصولات حاوی الکل طبی، پدهای الکلی هستند. این پدها هم گزینه‌های خوبی برای نظافت سطوح و دست‌ها یا بدن هستند. با تهیه آنها هم می‌توانید به ضدعفونی بپردازید.
کلام آخر
حالا دیگر با الکل طبی آشنا هستید و به تفاوت اتانول و متانول هم پی برده‌اید. پس در خرید الکل طبی دقت کنید و ببینید که خلوصش چقدر است. این نکته را هم به ذهن بسپارید که الکل‌های طبی هر نوع باکتری را با هر درصد خلوصی از بین می‌برند اما در جنگ با ویروس‌ها باید خلوصی به اندازه طیفی داشته باشند که در بخش‌های قبلی گفته شد. یادتان باشد که الکل طبی تاریخ انقضا ندارد. پس با خرید آن می‌توانید مدت‌ها از کاربردهایش بهره‌مند شوید و خبری از خراب‌شدن و فاسدشدن در کارش نیست. باز هم تاکید می‌شود که الکل طبی یا صنعتی خوردنی نیستند.