ست سرم یکی از وسایل پزشکی پرکاربرد است که از آن برای تزریق درون وریدی یا تزریق مستقیم به رگ استفاده می‌شود. از آنجایی که برای تزریق زیرپوستی یا ماهیچه‌ای محدودیت وجود دارد، استفاده از این وسیله بسیار ضروری است. ست سرم علاوه بر مراکز درمانی، در صورتی که از افراد بیمار یا سالمند در خانه پرستاری می‌کنید که نیاز به دریافت مواد مغذی از طریق تزریق وریدی دارند هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در ادامه درباره ست سرم، اهمیت و کاربرد آن بیشتر توضیح می‌دهیم:
کاربرد ست سرم
بیماران مختلف از نظر محدوده ایمنی مصرف روزانه مایعات با هم تفاوت دارند و این موضوع بر اساس وضعیت عمومی، وزن و سن بیمار تعیین می‌شود. به عنوان مثال افرادی با بیماری‌هایی مانند دیابت، نارسایی قلبی، نارسایی کبدی و … روزانه به مصرف کمتری مایعات نیاز دارند. محدوده ایمنی مصرف مایعات برای بیماران توسط پزشک تعیین می‌شود، با این حال برای بزرگسالان سالم، این محدوده مصرف (مایعاتی که از طریق سرم تزریق می‌شود یا مایعاتی که به صورت نوشیدنی مصرف می‌شود) باید به ازای هر کیلوگرم وزن بدن بین ۳۵ تا ۵۰ میلی‌لیتر در روز باشد. برای مثال ، یک فرد بزرگسال با وزن معادل ۱۰۰ کیلوگرم می‌تواند روزانه بین ۳۵۰۰ تا ۵۰۰۰ میلی‌لیتر (3/5 تا ۵ لیتر) مایعات دریافت کند. به همین دلیل استفاده از ست سرم برای مواقعی که نیاز است مقدار زیادی مایع را به بدن بیمار تزریق کنیم یا زمانی که قرار است دارو را در مقدار مشخصی از مایع رقیق کنیم، می‌تواند به ما کمک کند.
یکی دیگر از مواردی که ست سرم می‌تواند به ما کمک کند زمانی است که نیاز به تزریق سریع دارو داریم. از آنجایی که تزریق با سرم مستقیما به خون می‌رسد، یکی از سریع‌ترین شیوه‌های تزریق وریدی محسوب می‌شود.
علاوه بر این وقتی بیمار قرار است برای مدت طولانی دوز مشخصی از دارو را دریافت کند برای مثال هر نیم ساعت یا یک ساعت باید مقدار مشخصی دارو به بیمار تزریق شود، ست سرم ما را از تزریقات متعدد بی نیاز می‌کند.
اجزای ست سرم
بیایید به اجزای تشکیل دهنده ست سرم نگاهی بیندازیم و مشاهده کنیم که این وسیله پزشکی چگونه کار می‌کند:
همان‌طور که توضیح دادیم از ست سرم برای تزریق مایعات به بدن استفاده می‌شود. در واقع ست سرم، مایع مورد نظر که در بسته‌بندی یا کیسه‌های مشخص قرار دارد را به درون رگ‌های بدن هدایت می‌کند. این کیسه‌های مایع که می‌تواند حجمی بین ۵۰ تا ۱۰۰۰ سی‌سی داشته باشد از طریق حلقه‌ای که در بالای آن وجود دارد در ارتفاعی بالاتر از سطح بدن بیمار آویزان می‌شود و ست سرم به انتهای آن وصل می‌شود. به این صورت که لوله ست سرم به انتهای کیسه سرم وصل می‌شود.
اجزای تشکیل دهنده‌ی ست سرم
-
محفظه قطره یا محفظه سرم
محفظه قطره زیر کیسه حاوی مایع قرار می‌گیرد. در واقع وظیفه این بخش، انتقال مایع از کیسه سرم به درون محفظه است. محفظه قطره درست همان قسمتی است که پزشک یا پرستار از آن برای تنظیم سرعت ورود مایع به بدن استفاده می‌کند. سرعت سرم بر اساس تعداد قطره خروجی از این بخش تعیین می‌شود، برای مثال اگر در طی یک دقیقه ۲۰ قطره از کیسه سرم به محفظه قطره ریخته شود می‌گوییم سرعت سرم ۲۰ gtt/min است. این محفظه باید همواره تا نصفی از گنجایش آن پر باشد، در صورتی که از این میزان بیشتر باشد قادر به شمارش تعداد قطره‌ها و محاسبه میزان تزریق نخواهیم بود.
همچنین هنگام وصل کردن محفظه قطره به کیسه حاوی مایع باید دقت داشته باشید تا اجازه ندهید هوا به داخل سیستم گردش خون وارد گردد. عدم اتصال صحیح این محفظه ممکن است بسیار خطرناک بوده و باعث مسدود‌شدن رگ‌های خونی یا ایست قلبی گردد.
-
اسپایک به همراه محافظ
اسپایک در واقع همان قسمت نسبتا تیز ست سرم است که به کمک آن ست سرم به انتهای کیسه سرم متصل می‌شود.
-
گیره غلطکی
یکی دیگر از اجزای ست سرم، گیره غلطکی است که از آن برای تنظیم سرعت ورود مایع به داخل لوله سرم استفاده می‌شود.
از آنجایی که مقدار مشخصی از هر دارو باید به بیمار تزریق شود، یکی از وظایف پزشک یا پرستار این است که به کمک این گیره میزان دارویی که بیمار دریافت می‌کند را تنظیم کند.
برای مثال اگر با شمردن تعداد قطره‌های ریخته شده به محفظه قطره متوجه شدیم سرم با سرعت ۳۰ قطره در دقیقه تزریق می‌شود، در حالی که طبق دستور پزشک باید با سرعت ۲۰ قطره در دقیقه تزریق شود، می‌توانیم با استفاده از گیره غلطکی، سرعت تزریق را کاهش دهیم.
این گیره طوری طراحی شده است که با حرکت آن به سمت بالا یا پایین می‌توان اندازه لوله سرم را تنگ یا گشاد کرد. به این صورت سرعت ورود مایع به داخل لوله سرم کنترل می‌شود.
نکته‌ای که درباره گیره غلطکی وجود دارد این است که قبل از اتصال محفظه قطره به انتهای کیسه سرم، این گیره باید بسته باشد تا هوا وارد لوله نشود.
-
گیره اسلایدی
گیره اسلایدی یکی دیگر از اجزای سرم است که ممکن است در همه ست‌ها وجود نداشته باشد. از گیره اسلایدی زمانی استفاده می‌کنیم که بخواهیم جریان سرم را کاملا متوقف کنیم. در حالی که به کمک گیره غلطکی می‌توانستیم سرعت را تنظیم کنیم به کمک گیره اسلایدی می‌توانیم جریان را به طور کامل متوقف کنیم.
-
پورت یا درگاه تزریق
درگاه تزریق قسمتی از ست سرم است که به ما اجازه می‌دهد دارو یا مایعی را علاوه بر مایع موجود در کیسه سرم به بیمار تزریق کنیم.
البته درگاه تزریق هم می‌تواند روی کیسه سرم وجود داشته باشد و هم روی ست سرم. معمولا پورت یا درگاه تزریق در قسمت انتهایی لوله سرم و نزدیک به محل تزریق قرار دارد. علت این موضوع این است که اگر قصد ترکیب کردن دارو با مایع درون کیسه سرم را داشته باشیم از درگاه روی کیسه استفاده می‌کنیم، تا دارو همزمان با مایع به ورید تزریق شود. اما گاهی اوقات مجاز به ترکیب دارو با مایع درون کیسه سرم نیستیم، در این صورت از درگاه نزدیک به محل تزریق برای دادن دارو به بیمار استفاده می‌شود.
نحوه وصل کردن ست سرم به بیمار
برای وصل کردن ست سرم به بیمار از آنژیوکت استفاده می‌شود. آنژیوکت به وسیله یک سوزن وارد رگ یا ورید بیمار می‌شود، زمانی که کاتتر (Catheter) در ورید بیمار قرار گرفت سوزن یا همان نیدل از آنژیوکت خارج می‌شود و کاتتر در رگ بیمار باقی می‌ماند. سپس با استفاده از یک چسب ضد حساسیت، محل قرارگیری آنژیوکت روی پوست محکم می‌شود.
دقت داشته باشید که از هر آنژیوکت برای مدت حداکثر ۳ روز می‌توان استفاده کرد و در صورت استفاده طولانی‌تر ممکن است باعث تجمع باکتری‌های روی پوست و در نهایت عفونت شود. بنابراین توصیه می‌شود هر ۳ روز یک‌بار محل آنژیوکت را تعویض کنید.
پس از اتصال آنژیوکت به محل تزریق، لوله ست سرم به آنژیوکت وصل شده و تزریق انجام می‌شود.
از آنجایی که ست سرم به کمک نیروی گرانش، مایع درون کیسه سرم را به درون رگ‌ها انتقال می‌دهد باید کیسه سرم در ارتفاع بالاتری از بدن بیمار قرار بگیرد. اگر به اندازه کافی بالا نباشد فشار ناشی از گرانش نمی‌تواند مایع را به ورید برساند. اندازه استاندارد این فاصله حداقل ۳ فوت (حدود 91 سانتی‌متر) بالاتر از سطح قلب بیمار است.
از آنجایی که با حرکت کردن، نشستن یا ایستادن بیمار این فاصله ممکن است تغییر کند، سرعت تزریق سرم هم تغییر خواهد کرد، بنابراین توصیه می‌شود که هر ساعت تنظیمات آن و محل آنژیوکت بررسی شود.
نکته مهم در استفاده از ست سرم
از آنجایی که ست سرم وظیفه رساندن دارو به بیمار را دارد و با رگ‌های خونی بیمار در ارتباط است، رعایت نکات بهداشتی در استفاده از آن بسیار اهمیت دارد. در صورت هرگونه بی‌توجهی ممکن است باعث بروز عفونت یا وارد شدن آلودگی به بدن بیمار شود. به همین دلیل توصیه می‌شود پیش از استفاده از ست سرم از استریل بودن آن مطمئن شده و با دست‌های تمیز اقدام به باز کردن و متصل نمودن ست سرم به کیسه و بدن بیمار کنید.
یک نکته مهم در مورد تزریقات از طریق ست سرم وضعیت قرارگیری بیمار و انتخاب رگ مناسب برای تزریق است. انتخاب رگ مناسب در راحتی بیمار تاثیر می‌گذارد، درد و اضطراب ناشی از تزریق را کاهش می‌دهد و بیمار در طول تزریق احساس راحتی خواهد کرد. در صورتی که رگ مناسب انتخاب نشود و آنژیوکت به درستی قرار نگیرد ممکن است باعث نفود مایعات به بافت‌های اطراف شود. همچنین برای جلوگیری از ورود آلودگی به ست سرم از سوراخ کردن آن پرهیز کنید.
نکات حائز اهمیت هنگام خرید ست سرم
- ست سرم معمولا در بسته‌بندی‌های استریل تولید و توزیع می‌شود. در زمان خرید به استریل بودن آن و همچنین سری ساخت و تاریخ انقضای آن دقت کنید.
- در صورت باز بودن بسته‌بندی، به هیچ عنوان از آن استفاده نکنید.
- ست سرم یک‌بار مصرف است، بنابراین از استفاده مجدد از آن جدا خودداری کنید.
- هنگام خرید از سلامت تمامی اجزای آن اطمینان پیدا کنید.