آنژیوکت (با نام انگلیسی Peripheral venous catheter یا intravenous catheter یا intravenous Cannula)، محصولی چند منظوره است که مصارف مختلفی در دنیای پزشکی دارد. آنژیوکت با نام‌های برانول یا کاتتر وریدی هم شناخته می‌شود. این وسیله با خاصیت قرارگیری داخل عروق محیطی بیمار، به‌منظور تزریق‌های مکرر یا طولانی‌مدت سیاهرگی (تزریق وریدی) انواع مایعات اعم از دارو و خون و یا خون‌گیری مورد استفاده قرار می‌گیرد، محصولی که احتمالا در بیمارستان‌ها یا درمانگاه‌ها برای دریافت سرم یا داروی بیهوشی با آن مواجه شده‌اید.
یکی از دلایل استفاده از آنژیوکت، عدم سوراخ کردن پوست بیمار به دفعات است. در مراکز پزشکی می‌توانند با یک بار وارد کردن آنژیوکت به رگ بیمار، بارها تزریق را از طریق آن انجام دهند و برای هربار تزریق نیاز به سوراخ کردن رگ و پوست بیمار نداشته باشند.
به طور کلی دلایل استفاده از آنژیوکت شامل موارد زیر است:
- تزریق سرم‌های غذایی یا دارویی به بیمارانی که امکان بلع دارو یا غذا را ندارند.
- انتقال دارو به رگ برای تاثیر سریع‌تر دارو بر بدن بیمار.
- استفاده جهت انتقال خون.
- استفاده جهت تزریق داروهای بیهوشی در عمل‌های جراحی.
- استفاده جهت تزریق مکرر دارو به بیمار بدون سوزن زدن‌های چندباره.
- کم کردن اثر روانی و دردهای مربوط به تزریق‌های مکرر به بدن بیمار.
انواع آنژیوکت
آنژیوکت ها در رنگ‌های مختلفی تولید می‌شوند که هر رنگ از ویژگی‌های مشخصی برخوردار است و این ویژگی‌ها آن را برای کاربرد مشخصی مناسب می‌کند. کلاهک رنگی آنژیوکت‌ها مشخص‌کننده سایز سوزن محصول است. هرچه عدد سایز آنژیوکت کمتر باشد، در واقع قطر آن بیشتر است.
سایزبندی آنژیوکت
هر رنگ آنژیوکت نشان دهنده سایز مشخصی از آن می‌باشد. به طور کلی قطر سوزن آنژیوکت و سایز آن رابطه معکوس دارند. یعنی هر چه سایز آنژیوکت بیشتر باشد قطر سوزن آن کمتر است. معمولا از آنژیوکت های سایز بالاتر که سوزن نازک‌تری دارند جهت کودکان، نوزادان و سالمندان استفاده می‌شود و آنژیوکت های با سایز کمتر که سوزن زخیم‌تری دارند جهت تزریقات بزرگسالان به کار می‌روند. به طور کلی سایزبندی و رنگ‌بندی آنژیوکت ها مطابق جدول زیر می‌باشد:
آنژیوکت نارنجی
آنژیوکت نارنجی دارای سایز ۱۴ و قطورترین نوع این محصول است. از این سایز آنژیوکت تنها برای بزرگسالان استفاده می‌شود چرا که قطر زیاد آن می‌تواند باعث ایجاد درد بیشتری شود و این درد برای کودکان قابل تحمل نخواهد بود. سایز ۱۴ آنژیوکت معمولا برای تزریق مقدار زیادی از مایعات یا کلوئیدها (Colloid یا محلول‌های چسب‌سان) مورد استفاده قرار می‌گیرد چرا که قطر بیشتر باعث راحتی عبور مقدار زیادی از مایع یا کلوئید با غلظت بالا می‌شود و در مواردی که نیاز به انتقال خون به بیمار بزرگسال وجود دارد، آنژیوکت نارنجی یکی از بهترین گزینه‌های قابل استفاده است.
در آنژیوکت‌های نارنجی، قطر خارجی ۲٫۲، قطر داخلی ۱٫۷ و طول سوزن ۵۰ میلیمتر است. طول سوزن آنژیوکت نارنجی نیازمند جایگذاری عمیق آنژیوکت در رگ بیمار است و در نتیجه باعث دردناک بودن استفاده از آن می‌شود.
آنژیوکت خاکستری
آنژیوکت خاکستری سایز ۱۶ هم جزو دسته آنژیوکت‌های قطور محسوب می‌شود. این نوع آنژیوکت از قطر خارجی ۱٫۷، قطر داخلی ۱٫۳ و طول سوزن ۵۰ میلیمتر برخوردار است و سوزن ۵۰ میلیمتری آن همانند آنژیوکت نارنجی نیازمند جایگذاری عمیق و در نتیجه ایجاد درد روی پوست و رگ بیمار می‌شود.
با توجه به قطر نسبتا بالای آنژیوکت‌های خاکستری، این نوع نیز برای بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد و کاربرد آن در تزریق مایعات به مقدار زیاد و یا کلوئیدها است.
آنژیوکت سبز
با وجود آنکه آنژیوکت سایز ۱۸ از قطر کمتری نسبت به نوع نارنجی و خاکستری برخوردار است، اما هنوز هم این نوع از آنژیوکت‌ها برای کودکان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و محل مصرف آن در درمان‌های مربوط به بزرگسالان و افراد بالغ است و جزو دسته آنژیوکت‌هایی محسوب می‌شود که جایگذاری دردناکی دارند.
در آنژیوکت‌های سبز، قطر خارجی ۱٫۳، قطر داخلی ۱ و طول سوزن ۳۳ تا ۴۵ میلیمتر است، لازم است بدانید در برخی مواقع این سایز آنژیوکت با رنگ سفید هم دیده می‌شود. از این سایز آنژیوکت معمولا در اتاق عمل استفاده می‌شود، آنژیوکت سبز از جمله محصولاتی‌ست که برای انتقال خون نیز مناسب است.
آنژیوکت صورتی
آنژیوکت سایز ۲۰ که در مراکز پزشکی به رنگ صورتی دیده می‌شوند، بزرگترین سایز آنژیوکت است که برای افراد نابالغ مورد استفاده قرار می‌گیرد، البته این سایز برای افراد بالغ و بزرگسال نیز مناسب است. این سایز آنژیوکت برای تزریق‌های داخل ورید و تزریق خون فوق‌العاده است و برای تزریق دارو و موارد اورژانسی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد اما عمده مصرف آن در سرم‌تراپی و تزریق داروهای بیمارستانی است.
آنژیوکت صورتی از قطر داخلی ۰٫۸، قطر خارجی ۱٫۱ و طول سوزن ۳۳ میلیمتر برخوردار است. این سایز آنژیوکت برای افرادی که رگ‌هایی نازک، کوچک و شکننده دارند مناسب است.
آنژیوکت آبی
آنژیوکت‌های آبی با سایز ۲۲، به دلیل داشتن قطر داخلی ۰٫۶ و قطر خارجی ۰٫۹ میلیمتر، برای افراد با تحمل کم همچون کودکان بالغ، نوجوانان و افراد سالخورده مناسب است. استفاده از این نوع آنژیوکت در تزریق خون کاربرد ندارد اما تزریق‌های وریدی با جریان متوسط را می‌توان با استفاده از آنژیوکت آبی انجام داد.
آنژیوکت زرد
آنژیوکت‌های زرد با سایز ۲۴ مناسب استفاده برای نوزادان و البته افراد بالغ هستند. این نوع آنژیوکت جریان مایع کمی را از خود عبور می‌دهد و به همین علت بیشتر مناسب مدیریت کردن انتقال دارو و مایعات است و نه تزریق مستقیم آن.
قطر داخلی این نوع آنژیوکت ۰٫۴، قطر خارجی آن ۰٫۷ و طول سوزن آن ۱۹ میلیمتر است.
آنژیوکت بنفش
این نوع آنژیوکت با سایز ۲۶، کوچکترین سایز آنژیوکت است که برای کودکان تازه متولد شده مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیشترین استفاده از این نوع آنژیوکت در بیمارستان‌ها، مربوط به بخش NICU (مراقبت‌های ویژه نوزادان) می‌شود.
در انتخاب آنژیوکت مناسب لازم است بدانید برای تزریق خون به بیمار، استفاده از آنژیوکت کوچکتر از سایز ۱۸ مناسب نیست و در استفاده از آنژیوکت‌های قطور مانند سایز ۱۴ لازم است محل رگ روی پوست بیمار بی‌حس شود.
استفاده از آنژیوکت سایز بزرگ برای کودکان یا بیماران سالمند علاوه بر ایجاد دردی که برای بیمار قابل تحمل نیست، به دلیل حساسیت و نازکی پوست این افراد، می‌تواند باعث بروز عوارضی چون پارگی رگ، آمبولی هوا و یا به وجود آمدن نشتی شود.
اجزای آنژیوکت
اجزای آنژیوکت به شرح زیر است:
- سوزن (Needle): سوزن آنژیوکت از جنس فولاد زنگ نزن با تیزی مناسب برای تزریق آرام و با حداقل درد است. استفاده از فولاد زنگ نزن برای سوزن آنژیوکت در راستای به حداقل رساندن واکنش‌های حساسیت‌زای بدن بیمار است. قطر داخلی و خارجی سوزن آنژیوکت براساس استاندارد ISO9626 تعیین می‌شود.
- درپوش تزریق: درپوش تزریق آنژیوکت از جنس پلی اتیلن است که رنگ این قطعه بر اساس استاندارد ISO10555 تعیین می‌شود.
- محافظ سوزن: محافظ سوزن آنژیوکت از جنس پلی اتیلن است که رنگ آن رنگ طبیعی این ماده است.
- باله‌های آنژیوکت: باله‌های آنژیوکت از جنس پلی پیروپیلن و به رنگ شفاف است.
- نگهدارنده سوزن: نگهدارنده سوزن آنژیوکت از جنس ABS (نوعی پلمیر) است.
- مجرای اصلی: مجرای اصلی آنژیوکت از جنس تفلون تیوب (با نام اختصاری FEP) است.
آنژیوکت‌ها محصولاتی استریل، یک‌بارمصرف و معمولا زیست‌تخریب‌پذیر هستند.
نکات مهم در استفاده از آنژیوکت
- اتصال آنژیوکت به پوست بیمار حتما باید توسط کادر درمانی یا افراد آموزش دیده انجام شود چرا که اتصال اشتباه آنژیوکت می‌تواند حوادث ناگواری را رقم بزند.
- لازم است کادر درمانی‌ای که قصد کار با آنژیوکت را دارد از دستکش استریل استفاده کند یا پیش از شروع کار خود، دست‌ها را با آب و صابون یا الکل تمیز کند. دقت داشته باشید منطقه انتخاب‌شده پوست بیمار برای ورود آنژیوکت باید با پد الکلی ضدعفونی شود.
- پس از وارد شدن آنژیوکت به رگ اگر تورم یا قرمزی مشاهده کردید، با پزشک یا کادر درمانی در دسترس درمیان بگذارید، این علائم نشان‌دهنده‌ی اتصال نادرست آنژیوکت است.
- آنژیوکت‌ها داخل بسته‌بندی کاملا استریل هستند و درصورتی‌که آنژیوکت را از بسته‌بندی خارج کردید باید دقت کنید سوزن آن پیش از تماس با پوست بیمار برای وارد شدن، به هیچ سطح یا وسیله دیگری اصابت نکند و حتما پس از یک‌بارمصرف آنژیوکت آن را دور بیندازید.
- توصیه می‌شود از هر آنژیوکت بیش از ۴۸ ساعت استفاده نکنید و اگر بیمار بیش از این زمان به تزریق نیاز داشت، آنژیوکت را هر ۴۸ ساعت یک‌بار عوض کنید، البته در برخی موارد پزشکان اجازه نگه‌داشتن یک آنژیوکت را تا ۷۲ ساعت نیز می‌دهند.
- بهتر است درصورتی‌که بیمار خردسال یا سالمند است پیش از استفاده از آنژیوکت برای او موقعیت را شرح دهید تا از رفتارهای هیجانی بیمار در زمان استفاده از آنژیوکت که می‌توانند منجر به سفت شدن رگ‌ها شود جلوگیری کنید.
- رگی که آنژیوکت به داخل آن وارد می‌شود باید تا حد امکان دور از مفاصل باشد.
- بهتر است تاریخ اتصال آنژیوکت روی پانسمان (که به‌منظور نگه‌داشتن آنژیوکت در محل مذکور استفاده می‌شود) درج شود تا در صورت تغییر شیفت، آنژیوکت در زمان درست تعویض شود.
- دقت داشته باشید از گرفتن آنژیوکتی که بسته‌بندی آن پیش‌تر بازشده است خودداری کنید.