مطمئنا شما هم تا به حال تجربه آن را داشته‌اید، وقتی که دچار آسیب بدنی یا اسپاسم و گرفتگی عضلانی می‌شوید، اولین پیشنهاد افراد نزدیک به شما استفاده از «کمپرس آب سرد» یا «کیسه آب گرم» است. این‌ها همگی اولین و ساده‌ترین روش‌های گرمادرمانی و سرما درمانی هستند. استفاده از روش‌های گرما درمانی و سرما درمانی روش بسیار آسان و بسیار مقرون به صرفه برای جلوگیری از آسیب بیشتر اعضای بدن بر اثر ضربه یا گرفتگی عضلانی است. تقریبا تمام دردهای عضلانی از آسیب‌های ورزشی تا التهاب مفاصل و حتی سندروم‌های ناخوشایند پیش از قاعدگی را می‌توان با استفاده از یکی از روش‌های «دما درمانی» یا ترکیبی از هر دو روش درمان کرد.
اولین موردی که برای درمان دردهای عضلانی، آسیب‌های بدنی یا گرفتگی و کوفتگی باید به آن توجه داشت، این است که معمولا از «سرما درمانی» برای کاهش درد آسیب‌های حاد، همراه با تورم و التهاب استفاده شده و از «گرما درمانی» برای رفع مشکل گرفتگی عضلات، سفت شدن و کوفتگی بدن و دردهای مفاصل استفاده میشود. ساده‌ترین نمونه سرما درمانی، همان کمپرس‌های رنگارنگی است که «دندانپزشک» معمولا پس از انجام عمل جراحی دندان‌ها یا عصب کشی به شما می‌دهد تا برای کاهش درد و التهاب فک و دندان‌ها از آن‌ها استفاده کنید.
گرما درمانی چیست و چند نوع دارد؟
گرما درمانی در واقع استفاده از وسایل جانبی برای افزایش دما در محل آسیب دیده و دچار گرفتگی و درد است. این کار با استفاده از وسایل مختلفی از کیسه‌های آب گرم تا تشک‌های برقی و در موارد پیشرفته‌تر استفاده از لیزر و چراغ‌های مادون قرمز انجام میشود. دقت کنید در گرما درمانی منظور از حرارت دهی به موضع، افزایش ایده‌آل دما و ایجاد گرما، بسته به شرایط بیمار است و منظورمان داغ کردن و افزایش غیرطبیعی گرما که باعث گرما زدگی یا سوختگی شود نیست.
در گرما درمانی با افزایش دما، گردش خون در موضع موردنظر افزایش یافته و درد را کاهش میشود. علاوه بر این گرما درمانی باعث آرامش روحی و احساس بهتری در بیماران نیز میشود. معمولا گرما درمانی به دو روش صورت می‌گیرد، که عبارتند از :
-
گرما درمانی خشک یا هدایت شده
«سونای خشک» ساده‌ترین نوع گرما درمانی خشک یا حرارت خشک و هدایت شده است. در این روش با استفاده از وسایلی مانند ساپورت‌های گرم کننده، پدهای برقی گرمازا، بسته‌های خشک گرما و همانطور که گفتیم سونای خشک، به بدن حرارت وارد شده و رطوبتی که باعث ایجاد درد میشود از بین می‌رود. این نوع از گرما درمانی به خصوص برای افراد دچار التهاب مفاصل و مبتلا به دردهای آرتریتی مناسب است. برخی عقیده دارند این روش بهترین و ساده‌ترین روش گرما درمانی است. معمولا از گرما درمانی خشک برای رفع اسپاسم‌های عضلانی موضعی استفاده میشود.
بهتر است بدانید : گرما درمانی یکی از قدیمی‌ترین روش‌های تسکین دردها و آرامش روحی و روانی در طب سنتی آسیای شرقی و مصر بوده است. طبیبان معمولا برای کاهش دردهای مانند میگرن یا درد ملکه‌ها از بسته‌هایی استفاده می‌کردند که حاوی برنج داغ و تفت داده شده بود. آن‌ها برنج را پس از داغ شدن در کیسه‌های کنفی ریخته و روی موضع دچار درد مانند سر یا شکم قرار می‌دادند.
-
گرما درمانی مرطوب
روش‌های درمانی و آب تنی در چشمه‌های گرم آب معدنی حاوی گوگرد را دیده‌اید؟ این یکی از اولین و قدیمی‌ترین روش‌های گرما درمانی مرطوب در جهان است. استفاده از کیسه‌های آب گرم، دستگاه‌های رطوبت ساز خانگی، حوله‌های بخار دیده و حمام آب گرم از جمله روش‌های گرما درمانی مرطوب هستند. در این روش گرما با استفاده از دستگاه‌های حرارتی یا آب گرم تا عمق ماهیچه‌ها نفوذ کرده و درد و ناراحتی را تسکین می‌دهد. برخی عقیده دارند که گرما درمانی مرطوب بسیار سریع‌تر از گرما درمانی خشک اثر می‌گذارد اما نتیجه گرفتن از روش‌های مختلف موضوعی است که بسته به شرایط و نوع بیماری فرد دارد.
-
گرما درمانی حرفهای
نوعی از گرما درمانی وجود دارد که با استفاده از دستگاه‌های ویژه اولتراسوند، دمای موضع مورد نظر افزایش می‌یابد. معمولا از این روش برای تسکین آسیب‌های شدید تاندونی و رفع التهاب تاندون‌ها استفاده میشود.
گرما درمانی چطور درد را کاهش می‌دهد؟
گرما و افزایش حرارت موضعی علاوه بر افزایش جریان خون باعث گشاد شدن عروق و تحریک عصبی مویرگ‌ها میشود. با افزایش گردش خون، اکسیژن رسانی به موضع آسیب دیده یا دچار مشکل افزایش یافته و از سوی دیگر متابولیسم (سوخت و ساز بدن) نیز بیشتر میشود. به همین دلیل عضلات ناحیه تحت گرما درمانی کمی شل‌تر شده و فشار روی گیرنده‌های عصبی کاهش می‌یابد و در نهایت درد قطع میشود.
پیش از این هم اشاره کردیم که گرما درمانی برای رفع اسپاسم‌های عضلانی بسیار مناسب است. این روش به طرز چشم‌گیری برای کاهش دردهای مزمن ناحیه کمر، لگن، زانو و پا مناسب است.
ترفند : اگر دچار اسپاسم‌های قاعدگی یا دردهای نقطه‌ای عضلانی هستید، می‌توانید این مرتبه به جای استفاده سریع و خودسرانه از مسکن‌ها، درد خود را با استفاده از ژل‌های گرم کننده که اغلب حاوی عصاره فلفل هستند یا بطری آب گرم درمان کنید.
کاربرد گرما درمانی
هر چیز راه و روش خاص خود را دارد و گرما درمانی هم از این قاعده مستثنی نیست. بر خلاف سرما درمانی که باید به صورت محدود و با صلاحدید پزشک استفاده شود، شما محدودیتی در استفاده از گرما درمانی ندارید. البته بهتر است همیشه به حرارت و مدت زمان آن دقت داشته باشید تا دچار مشکلات جانبی نشوید. معمولا ۱۵ تا ۲۰ دقیقه گرما درمانی با حرارت مناسب می‌تواند به سرعت درد را کاهش دهد.
البته بسته به میزان آسیب دیدگی و شرایط بیمار گاهی گرما درمانی مرطوب می‌تواند شامل حمام‌های آب گرم طولانی بین ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت باشد. این موارد باید توسط پزشک تعیین شود، چرا که گاهی استفاده خودسرانه از این روش‌ها یا مدت زمان طولانی ماندن در سوناهای بخار می‌تواند باعث گرمازدگی شدید، سوختگی، افزایش ضربان قلب و در مواردی حتی سکته قلبی و خونریزی داخلی شود.
توجه : دقت داشته باشید استفاده از گرما درمانی به دلیل افزایش گردش خون در موضعی که دچار خونریزی است می‌تواند باعث تشدید خونریزی شود. برای مثال برای کاهش درد پس از جراحی هرگز از کیسه‌های آب گرم یا ژل‌های حرارت زا روی محل بخیه استفاده نکنید زیرا باعث خونریزی دوباره میشود.
کاربردهای گرما درمانی
- کاهش درد مزمن کمر، شانه‌ها و گرفتگی عضلات پا، دست و سایر نقاط بدن
- بهبود کارایی عضلات و راحت شدن حرکت اندام‌ها
- درمان خشکی بدن بیماران
- رفع اسپاسم‌های قاعدگی
- رفع خستگی و بازیابی آرامش روحی و روانی
- زیبایی پوست و درمان مشکلات پوستی مانند آکنه
تجهیزات مورد استفاده در گرما درمانی
در گرما درمانی از طیف گسترده‌ای از تجهیزات استفاده میشود. بسته به نوع گرما درمانی (خشک یا مرطوب) معمولا از تجهیزات زیر برای افزایش دمای عمقی یا موضعی ناحیه دچار آسیب استفاده می‌کنند :
- تشک‌های برقی
- کیسه‌های آب گرم
- ژل و پمادهای درمانی حرارت زا
- دستگاه‌های خانگی رطوبت‌زا ( این مورد به خصوص برای افرادی مناسب است که دچار مشکلات تنفسی هستند)
- دستگاه‌های مجهز به لامپ مادون قرمز
- سنگ‌های داغ درمانی
- ساپورت‌های گرم کننده
- بسته‌های خشک حرارت زا
- چسب کمر
- پدهای برقی گرمازا
نکاتی که در گرما درمانی باید به آن توجه داشته باشید:
- استفاده بی‌رویه و خودسرانه حتی از روش‌های خانگی و ساده گرما درمانی می‌تواند عوارض غیرقابل جبرانی به همراه داشته باشد. بهتر است پیش از هر چیز برای تشخیص ریشه اصلی درد و انتخاب روش درمان به پزشک مراجعه کنید. لطفا در هنگام استفاده از روش‌های گرما درمانی به نکات زیر دقت داشته باشید:
- در صورتی که موضعی دچار تورم، التهاب، عفونت، خونریزی یا زخم باز است، هرگز برای کاهش درد از گرما درمانی استفاده نکنید. این کار باعث تشدید شرایط بیماری میشود.
- در گرما درمانی به جای استفاده از حرارت داغ، از حرارت گرم استفاده میشود. هرگز درجه دستگاه یا شرایط گرمادهی را بدون مشورت با پزشک افزایش ندهید.
- گرما درمانی روی هر موضع نباید بیش از ۲۰ دقیقه طول بکشد.
- در صورتی که با استفاده از روش‌های گرما درمانی دچار تورم و التهاب شوید، شرایط را به پزشک اطلاع دهید.
- یکی از شایع‌ترین روش‌های خانگی کاهش درد گوش، استفاده از حوله‌های گرم است، این کار را هرگز انجام ندهید، عفونت‌های گوش با گرما درمانی نه تنها کاهش نمی‌یابند، بلکه ممکن است باعث آسیب به پرده گوش هم شوند.
- در صورت عدم کاهش درد، یک هفته پس از شروع درمان، مراتب را به پزشک اطلاع دهید.
موارد ممنوعیت استفاده از گرما درمانی
افرادی که دچار شرایط خاص مانند موارد زیر هستند، نباید از گرما درمانی برای کاهش دردهای عضلانی خود استفاده کنند :
- افراد مبتلا به دیابت
- افراد مبتلا به درماتیت یا التهاب پوستی
- افراد دچار سوختگی‌های پوستی
- افرادی که به تازگی عمل جراحی انجام داده‌اند.
- افراد دچار مشکلات قلبی و عروقی
- ترومبوز ورید عمقی (تشکیل لخته خون در رگ های عمقی)
- مولتیپل اسکلروزیس(MS)
توجه: خانم‌های باردار پیش از استفاده از سونای بخار یا روش‌های گرما درمانی برای کاهش درد خود باید حتما با پزشک مشورت کنند. گاهی افزایش گردش خون به خصوص در ناحیه واژن با استفاده از سونای بخار یا جکوزی آب گرم باعث سقط جنین یا زایمان زودرس میشود.
ترفند: اگر به تازگی مادر شده‌‌اید با مشکلاتی مانند درد سینه‌ها در حین شیردهی ( رگ کردن سینه) روبرو می‌شوید، به کمک یک کمپرس آب گرم و قرار دادن آن روی سینه یا استفاده از حوله‌های گرمازا در حین شیردهی می‌توانید تا حد زیادی این درد را کاهش دهید.
سرما درمانی چیست؟
شاید شما هم تا به حال دیده‌اید که ورزشکاران و به خصوص فوتبالیست‌ها پس از آسیب از اسپری‌های سرد کننده یا کمپرس یخ برای کاهش تورم و درد پا، سر و دست خود استفاده می‌کنند. این اسپرهای سرد کننده یکی از اولین و ساده‌ترین تجهیزات سرما درمانی است.
در صورتی که موضع آسیب دیده بسیار وسیع بوده، دچار التهاب یا تورم باشد از روش «سرما درمانی» استفاده میشود. به سرما درمانی «کرایوتراپی» نیز گفته میشود. این روزها «سرما درمانی» و استفاده از گازهای سرد توسط پزشک متخصص یکی از بهترین و اولین راه‌های جلوگیری از گسترش و درمانی موضعی «زگیل تناسلی» «HPV» است.
در سرما درمانی با کاهش جریان خون موضع موردنظر، می‌توان به مقدار قابل توجهی التهاب و تورم اطراف مفصل یا تاندون را کاهش داد. در این روش به طور موقت می‌توان فعالیت عصبی عضو آسیب دیده را کاهش یا به اصطلاح اعصاب آن ناحیه را فلج کرد تا درد کاهش یابد.
انواع سرما درمانی
سرما درمانی هم مانند «ترموتراپی» یا همان گرما درمانی روش‌های مختلفی دارد که بسته به نوع آسیب دیدگی توسط پزشک انجام میشود.
-
سرما درمانی خشک
در این روش جریان خون در محل آسیب دیده به صورت موضعی با استفاده از کمپرس آب یخ یا اسپری‌های خنک کننده به صورت موقت کاهش یافته و حساسیت کانال‌های عصبی کاهش می‌یابد که در نهایت باعث میشود فرد درد کمتری احساس کند. اگر به تازگی عمل جراحی دندان انجام داده‌اید برای کاهش درد فک و صورت هرگز از حوله‌های گرم استفاده نکنید، زیرا باعث خونریزی میشود. بهترین روش برای کاهش درد پس از عمل جراحی استفاده از کمپرس ژل تسکین‌دهنده یخ زده است.
-
سرما درمانی مرطوب
حمام یخ، اتاق‌های سرد و ماساژ مستقیم بدن با یخ از جمله روش‌هایی است که در سرما درمانی مرطوب استفاده میشود.
-
سرما درمانی حرفهای
دو روش دیگر در سرما درمانی وجود دارد که معمولا برای درمان آسیب‌های ورزشکاران مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک مورد «کرایو استرچینگ» (Cryostretching) که ترکیبی از اسپری‌های سرد کننده و حرکت‌های کششی برای درمان اسپاسم‌های عضلانی است و روش دیگر «کرایو کینتکس» (Cryokinetics) که ترکیبی از یخ درمانی و فعالیت‌های ورزشی برای درمان پیچ خوردگی رباط‌ها است. این دو روش تنها تحت نظر فیزیوتراپ و پزشک ورزشی باید انجام شود.
تجهیزات مورد استفاده در سرما درمانی
معمولا با شنیدن نام سرما درمانی اولین موردی که به ذهن‌تان می‌رسد، کمپرس یخ است، اما برای تسکین دردها با استفاده از این روش از تجهیزات دیگری مانند موارد زیر استفاده میشود:
- اسپری‌های خنک‌کننده
- ماساژ مستقیم با یخ
- حمام یخ
- اتاق سرد
- سونای سرد
- جکوزی سرد
- بسته‌های ژل یخ زده که اغلب حاوی مواد دارویی تسکین‌دهنده نیز هستند.
چه زمانی نباید از سرما درمانی استفاده کرد؟
- افرادی که مبتلا به اختلالات حسی و حرکتی هستند نباید از سرما درمانی استفاده کنند. استفاده خودسرانه در خانه از چنین روشی می‌تواند منجر به آسیب بیشتر شود.
- افراد مبتلا به دیابت نیز در صورت آسیب دیدگی باید به پزشک مراجعه کرده و از انجام هرگونه روش گرما درمانی یا سرما درمانی جدا خودداری کنند.
- در صورتی که فرد گردش خون ضعیفی دارد هرگز از سرما درمانی در موضع آسیب دیده استفاده نکنید.
نکاتی که در هنگام سرما درمانی باید به آن دقت داشته باشید:
- هرگز بدون مشورت پزشک یا خودسرانه، یخ را مستقیم روی پوست قرار ندهید ممکن است بافت را دچار سوختگی و آسیب بیشتر کند. برای کاهش درد ناشی از سوختگی سطحی یا کاهش تورم پس از ضربه در خانه بهتر است تا رسیدن کمک‌های پزشکی یا مراجعه به بیمارستان، تکه‌ای یخ را در حوله پیچیده و آن را روی موضع آسیب دیده قرار دهید.
- در مورد سرما درمانی برای کاهش درد چشمی که بر اثر ضربه ملتهب شده است، بسیار دقت کنید. هرگز این کار را بدون مشورت پزشک انجام ندهید، ممکن است به بینایی و اعصاب چشم آسیب برسد.
- بیش از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه از سرما درمانی استفاده نکنید.
- در صورتی که مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی یا فشار خون هستید، در مورد سرما درمانی حتما با پزشک مشورت کنید.
ترفند : اگر پوست حساسی دارید که تقریبا نسبت به همه چیز واکنش نشان داده و به خصوص با اپیلاسیون یا اصلاح دچار جوش، آکنه یا التهاب می‌شوید، این مرتبه بلافاصله پس از اصلاح موهای صورت یا بدن یک تکه یخ حاوی ژل آلوئه‌ورا و چند قطره آبلیمو را در پارچه‌ای تمیز قرار داده و با حرکات دایره‌ای به آرامی روی پوست خود ماساژ دهید.
ترفند: اگر دچار سردرد میگرنی می‌شوید، ترکیب حمام گرما درمانی و سرما درمانی می‌تواند تا حد زیادی درد شما را کاهش دهد، به این ترتیب که ابتدا زیر دوش آب گرم قرار گرفته و شانه و پیشانی و کف سر را به آرامی ماساژ دهید. سعی کنید در حین دوش آب داغ به آرامی نفس بکشید. سپس آرام آرام دمای آب را کاهش داده و حمام خود را با دوش آب سرد تمام کنید، این کار کمک بسیار زیادی به درمان میگرن شما خواهد کرد.
مزایای استفاده از سرما درمانی
- کاهش درد عضلانی
- کاهش تورم و التهاب
- تقویت سیستم عصبی
- جوانسازی و جلوگیری از چین و چروک پوست
- تسریع ریکاوری پس از جراحی
- بهبود کیفیت خواب
- کاهش استرس و افزایش سلامت روحی و روانی